17. Asrın ikinci yarısında Osmanlı savaş tekniği ve Tımarlı Sipahiler

Abstract

17. asır ateşli silahların gelişmesi ve yaygınlaşması neticesinde dünyadakisavaş mantığının kökünden değişmeye başladığı bir dönemdir. Yaşanan askerîdeğişim dünyanın büyük imparatorluklarını yaklaşık iki asır sonra birbirini tüketmenoktasına getirecek ölçüdedir.Yeniçağ Avrupa'sında en kuvvetli iki imparatorluk, Osmanlı ve Habsburgimparatorlukları arasındaki çekişme ve rekabet askerî değişimin hararetli gelişmesinesahne olmuştur. Her iki hanedan kendi kültür kodlarından tevarüs ettikleri motifleriçağın getirdiği yeniliklerle mezcetmede büyük bir hüner göstermişlerdir.Özellikle yüzyılın sonunda Habsburgların kendi aleyhlerinde olan dengelerimuvazeneye getirmekteki maharetleri takdire şayandır. Kurulan denge rakibi olanOsmanlıyı inceleyenlerin çeşitli sorular sormalarına sebep olmuştur. Acaba Osmanlıartık duraklamaya ve hatta gerilemeye mi başlamıştı? Tuğralarında ?el-muzafferü'ddâimâ?sıfatını bi-hakkın taşıyan padişahlar 16. asırda mı kalmıştı? Yoksa batılırakipleri yüzlerce yıldır mücadele içinde oldukları doğulu komşularıyla baş etmeyimi öğrenmişlerdi? Yapılan çalışmalar, tasnifler, tartışmalar ekseri bu minval üzereşekillenmektedir.Bu tartışmalı dönemde ne olup bittiğini anlamak için Osmanlı ordusunun vesavaş yapısının incelenmesi gerekmektedir. Son yıllarda bu konudaki yayınlarda daartış görülmektedir. Fakat genel itibariyle askerî değişimin merkezinde olan ateşlisilahları ve bunları kullanmakla mümtaz bulunan kapıkulu askerleri ve özelde iseyeniçeriler daha çok ilgi çekmekte ve tedkik edilmektedir.Osmanlı ordusunun, kökeni çok eskilere dayanan süvari ordularına ve bunlariçerisinde farklı bir yeri bulunan timarlı sipahilere bu dönem içinde ışık tutanmüstakil bir çalışma maalesef yapılmamıştır.Bu çalışma timarlı sipahilerin askerî yönü ile ilgili araştırmaların eksikliğinedikkat çekmek ve konuyla ilgili yapılacak çalışmalara bir girizgâh olmakgayesindedir.17. asır boyunca timarlı sipahiyi bütün Osmanlı coğrafyasında takip etmek vehakkıyla tedkik etmek kabil olamayacaktır. Dolayısıyla konuyu yüzyılın ikinciyarısıyla sınırlandırmak ve Osmanlı Avrupa'sı içinde tutmak daha net bir görüntüyakalamak için tercih edilmiştir. Özellikle bu dönem galibiyetlerle mağlubiyetlerinbir arada görüldüğü ve Osmanlı'nın askerî kabiliyetinin artık sorgulanmaya başladığıbir döneme tekabül etmektedir.Çalışmanın birinci bölümü 17. Asırda Timarlı Sipahinin Vaziyeti başlığıylaverilmiştir. Burada sipahinin cephe gerisindeki vaziyeti ele alınmaya çalışılmıştır.Burada da temel konu timarlı sipahinin kim olduğu ve sipahilerin genelkarakteristiğine dair dönem içerisindeki özelliklerinin neler olduğu yer almaktadır.İkinci bölüm ise 17. Asırda Değişen Savaş Mantığı başlığı altında yaşananaskerî değişimin Osmanlı ordusu üzerinde meydana getirdiği değişim ve sipahilereakseden yönlerinin neler olduğu üzerine şekillenmektedir. Bu bölümde ayrıcasipahinin genel bir tasviri de oluşturulmak istenmiştir.Üçüncü bölüm, 17. Asır Savaşlarında Sipahiler başlığı altında sipahinindönem savaşlarında farklı şartlar altında nasıl rol aldıkları ve ne gibi vazifelerüstlendikleri tesbit edilmeye çalışılmıştır.Araştırma boyunca Başbakanlık Osmanlı Arşivinden elde edilmiş arşivvesikaları (defterler ve müstakil belgeler), seyahatnameler, kronikler, müzemalzemeleri, ana kaynaklar olarak kullanılmıştır. Ayrıca konuyla ilgili bağımsızmuhtelif dillerde (Türkçe ve İngilizce) araştırma ve inceleme eserleri kullanılmıştır.Anahtar kelimeler: Osmanlı, sipahi, timar, savaş. 17. asır

The 17th century is a period when the way of war in the world began tochange basically as a result of the growth and the proliferation of firearms. Themilitary revolution occurred was in some measure that would bring the world?slargest empires to the point of all were consumed by each other.The feud and the fierce competition between the two most powerful empiresof Early Modern Europe, The Ottoman and The Habsburg Empires, caused themilitary revolution developed vehemently. Both dynasties showed a great skill tocombine the motifs inherited from their own cultural codes with contemporaryinnovations.Especially at the end of the century, the Habsburgs? skills to equilibrate thebalances against them were admirable. The balance established has led a variety ofquestions by the researchers of competitor Ottoman. Do you suppose the Ottomanshad begun to pause and even to decline? Had sultans who used to carry the title?muzafferü?d-dâimâ? (victorious always) in their monograms stayed in the 16thcentury? Or had the Western rivals learned how to cope with the Eastern neighbourthat they had been in the struggle for hundreds of years. Studies done, classifications,and discussions are generally formed according to this manner.The Ottoman army and the structure of war should be examined to understandwhat was happening in that controversial period. There has been an increase inpublications on this subject in recent years. But in general kapıkulu soldiersdistinguished in using firearms which were in the centre of the military revolutionand in particular janissaries are more interesting and subjected to analysis.An independent study, that may enlighten cavalry-based armies of theOttoman army which came from ancient origins and timarlı sipahies having adifferent position in them, has not been done unfortunately.This study aims to drew attention to the lack of research related to themilitary aspects of timarlı sipahies and to be a lead to relevant studies to be done.Following timarlı sipahi in the Ottoman region during the 17th century andexamining properly will not be possible. Consequently, limiting the subject to thesecond half of the century and keeping it in the Europe of Ottoman have been chosento capture a clearer image.Especially this period is the corresponding one when victory and defeat wereseen in one and the military capability of the Ottoman Empire was now begun to bequestioned.The first part of the study has been given under the title ?The Layout ofTimarlı Sipahi in the 17th Century.? Here the situation of sipahi in behind the fronthas been tried to be handled. The basic issue here is who timarli sipahi is and whatproperties regarding their general characteristics sipahies have in that period.The second part has been shaped under the title ?The Changing Way of Warin the 17th Century? about the change caused by the military revolution and lived inthe Ottoman army. The general picture of sipahi has also been wanted to shape inthis part.In the third part under the title ?Sipahies in the 17th Century Wars?, howsipahies acted under different conditions during the wars and which tasks theyundertook have been tried to be shown.During the research, archival documents detached (books and documents)from Prime Ministry Ottoman Archives, travel books, chronicles, and museummaterials have been used as main sources. Moreover, relevant independent researchand investigation works in several languages (Turkish and English) have been used.Keywords: Ottoman, sipahi, timar, war, 17th century.