İslam bankacılığı ve Türkiye`de özel finans kurumları

Abstract

ÖZET İslâm Dini'nin koyduğu prensipler çerçevesinde banka işletmeciliği yapan kuruluşlara, İslâm bankası veya faizsiz banka denilmektedir. İslâmi esaslar doğrultusunda faaliyet gösteren bu tür bankacılıkta faiz haram olup, sistemde faizin yerinieşit kar ve risk paylaşımı almıştır. Faiz yasağı, İslâmi bankacılığın kurulmasının en önemli nedenlerinden biri olmuştur. Bu bankalar, faizsiz olarak çalıştıklarına göre, öncelikle, faizin ne olup ne olmadığının araştırılması gerekmektedir. Bu düşünceden hareketle, faizin kuramsal yapısı, iktisat teorisi ve İslâmiyet açısmdan incelenerek, farklılıklara değinilmiştir. Faizin haram, ticaretin helal olduğu görüşünden hareket eden İslâm bankalarının doğuşunu hazırlayan bazı sebepler vardır. Bunlar dini, ekonomik ve politik nedenlere dayandırılmaktadır. Bu bankalar, bazı temel esaslar çerçevesinde amaç ve politikalar belirleyerek faaliyetlerim sürdürmektedirler. İslâm bankalarının işleyişi, geleneksel bankalardan bazı yönleriyle farklılıklar göstermesine rağmen, diğer bankaların yaptıkları bütün işlemleri de yerine getirmektedirler. Bu bankalar, tasarruf sahiplerinden cari hesaplar ile kar ve zarara katılma esasına göre fon toplamaktadırlar. Fon kullandırma faaliyetlerinde ise, İslâmi ilkeler çerçevesinde ve kar-zarar ortaklığı anlayışına uygun olarak geliştirdikleri çeşitli finansman yöntemlerini kullanmaktadırlar. Bu finansman türleri, mudaraba, muşaraka, murabaha, icar ve iktina, selem satışı, taksitli satışlar vb şeklinde sıralanabilir. Henüz 20-30 yıllık bir geçmişe sahip olmasına rağmen, İslâm bankacılığı uluslararası sahada büyük gelişmeler göstermiştir. Bazı değerlendirmelere göre, sayılan 45'i aşan ülkede, 133'den fazla mali kurum faaliyet göstermektedir. Piyasaların geçerli yıllık sermaye tedavülünün, şimdiki durumda 70 milyar $ olduğu tahmin edilmektedir. Bu miktar, 1985 yılında sadece 5 milyar $ olup, bu yüzyılın sonunda 100 milyar $'a varacağı tahmin edilmektedir.İslâm bankacılığının ülkemizdeki uygulamasını, Özel finans kurumlarında görmekteyiz. Türkiye'de 1984 yılından itibaren faaliyet göstermeye başlayan özel finans kurumlarının, kuruluşları, faaliyet ve tasfiyeleri Bakanlar Kurulu'nun 16.12.1983 gün ve 83/7566 sayılı Karan ve bu karara ilişkin Hazine Müsteşarlığı ile T.C. Merkez Bankası'nın Tebliğleri ile düzenlenmiştir. Böylece, sözkonusu bu düzenlemeler, ülkemizde İslâm bankacılığının bir versiyonu olan özel finans kurumlarının yasal dayanağını oluşturmuştur. Özel finans kurumlan, banka dışı mali kuruluşlar olarak nitelendirildiğinden, topladıklan fonlar, mevduat olarak kabul edilmemekte ve Bankalar Kanunu'na tabi olmamaktadırlar. Kurumların organizasyon yapısında genel kurul, yönetim kurulu ve denetleme kurulu yer almaktadır. Özel finans kurumlan, diğer bankalar gibi fon toplama ve fon kullandırma işlevlerini yerine getirmektedirler. Özel cari hesaplar ve katılma hesaplanyla elde edilen fonlar, faizsiz finansman yöntemleriyle kullandınlmaktadır. Ülkemizde, halen 6 özel finans kurumu, 119 şube ile faaliyet göstermektedirler. Kurumlann kuruluşundan bu yana 13 yıl geçmiştir. Bu süre zarfında, kurumlann Türk ekonomisine katkılan ve geldikleri noktalar değerlndirmeye tabi tutulmuştur. Aynca, kurumlann bankalarla olan yasal ve işlevsel farklıhklanna değinilmiştir. Özel finans kurumlannm karşı karşıya olduklan sorunlar çözüldüğünde ve yasal çerçeveleri kanunla düzenlendiği taktirde, bu kurumlar daha verimli çalışabilir ve o oranda da Türkiye ekonomisine olan katkılarını daha da artırabilirler. İslâm ülkeleri arasında, kısa sürede benimsenen ve batı ülkelerinde de, geleneksel bankalann uzmanlaşmış İslâmi bankalar ve îslâmi pencereler açarak ilgi gösterdikleri faizsiz bankacılığın, giderek kabul gördüğü gözlemlenmektedir. Önümüzdeki yıllarda, teori ve uygulamada oluşturulacak yeni modellerin katkısıyla, bu tür bankacılık uygulamasının daha da gelişeceği söylenebilir.

ABSTRACT The firms operating activities within the princeples of the Islamic religion are called Islamic Bank or Free of Interest Bank. In this type of banking, that operates its activities according to thi Islamic principles, egual profit and risk sharing replace with interest since the interest is forbidden by religion. Illegitimacy of interest has become one of the essential reason for establishing Islamic banking. Since these banks operate free of interest (without interest), there is a need to investigate what the interest is or is not. By analysing the theoretical aspect of the interest from the wiev of economic theory and the Islam, the differences have been mentioned. There are several reasons for the emergance of Islamic bank based on the thought of the interest being illegitimate (forbidden), the trade being permitted. These are based on religious, economic and political reasons. These banks operate their activities by establishing the goals and policies within some essential principles. Although the operation of Islamic bank differs from traditional banks in some ways, they perform all the banking transactions the other banks have been performing. These banks collect funds from depositors through current accounts according to the principles of profit and loss involvement. In funds using activities, they use various financial methods developed due to Islamic princeples and due to the understanding of profit/loss partnership. These financial types can be listed as mudaraba, muşaraka, murabaha, icara and iktina, selem, installment sale etc. With its 20-30 years of experience, howeve Islamic banking has performed great deal in international context. Due to some evaluations, in more than 45 country, more than 133 financial institutions have been operating activities. It is estimated that their annually valid capital circulation is 70 billion $. This rate is only 5 billion $ in 1 985 and estimated as to reach 100 billion $ at the end of this century.We see the practice of Islamic banking in our country with the name of Special Financial Institution. The establishment, activities and clearence of Special Financial Institution that emerge in 1984, has been regulated by the decision of Council of Minister's 16.12.1983 and 83/7566 no. and the deliverings of the Treasury Councillory and Central Bank due to this decision. Thus, the mentioned regulations has become the legal base for Special Financial Institution, a version of Islamic banking in Türkiye. Since the Special Financial Intitutions are regarded as a free from banking type of financial firms, the funds they collected are not regarded as deposits and also they are free from Law of Banking. The organizational structure of Special Financial Institution consists of General Committee, Boards of Directors and Boards of Inspection. Special Financial Institutions practice funds collection and funds giving functions like other banks.. The funds collected through current account and profit/loss accound are given by free of interest financial methods. In our country six Special Financial Institution with their 119 branches still operate. Their contributions to the Turkish economy and their development within this period have been analyesed. Meanwhile, their legal and functional differences from banks have also been mentioned. If the problems they face are solved and their legal boundaries are regulated by law, they can operate more productively and their contribution to the Turkish economy may be increased. It is evidence that free of interested type banking adopted in a short period of time in Islamic Countries and traditional bank of Western Countries facilitate Specialised Islamic Banks gains acceptance widespreadly. It can be said that this type of banking will develop more in the future by the contributions of new models that should be developed in theory and practice.