Gelibolu Ahmet Bican`ın eserleri üzerine bir inceleme

Abstract

ÖZET Bu çalışma, `Gelibolulu Ahmed Bîcan'ın Eserleri Özerine Bir İnceleme` başhğım taşımakta olup Ahmed Bîcan'ın hayatını ve eserlerinin tümünü birlikte inceleyen ilk çalışmadır. Ahmed Bîcan 15'nci yüzyılda H.Murad ve n. Mehmed dönemlerinde Gelibolu'da yaşamıştır. Babası Yazıcı Salih, `Şemsiyye` adlı Türkçe bir astroloji kitabının da yazarı olan bir devlet memurudur. Tarihi belgeler, ailenin kökeninin Ankara'ya uzandığı ve oradan göçmen olarak Gelibolu'ya yerleştirildiğini göstermektedir. Ahmed Bîcan'ın ağabeyi Yazıcıoğlu Mehmed de döneminin önemli yazarlarındandır. Her iki kardeş, önce muhtemelen ilk tahsillerini babalarından almış ve Hacı Bayram Veli'nin başında bulunduğu `Bayramiyye'' tarikatına intisap etmişlerdir. O dönemde Osmanlı devleti Türkçe'nin ilim dili haline getirilmesi yolunda bir politika izlemektedir. Birçok diğer tarikatler gibi, Bayramiyye tarikatı da bu politikayı desteklemektedir. Bu istikamette Ahmed Bîcan, başta ağabeyi Yazıcıoğlı Mehmed'in Arapça yazdığı kitaplar olmak üzere, birçok eseri Türk diline kazandırmıştır. Ahmed Bîcan, Bayramiyye tarikatının insan yetiştirme politikası istikametinde eserler vermiştir. İnsanın `kendini bilme`si felsefesinden yola çıkarak eserlerinde bütün edebî anlatım tekniklerini kullanmıştır. Dinî ve tasavvufi eserler yanında, ansiklopedik bilgiler içeren ve zamanının halk inançlarını yansıtan eserler de yazmıştır. Ahmed Bîcan'ın manzum biçimde yazıtaiiş`Gevahirname''adlı eserinden başka, nesir türünde yazılmış `Envârü'l-Âşıkîn'', `Acaibü'l-Mahlûkât`, `Dürr-i Meknûn`, `Münteha`, `Şemayye` ve `Rnhü'l-Ervah` adlı eserleri de bulunmaktadır. Envârü'l-Âşıkîn adlı dini konulan ele alan kitabı, asırlar boyu okunan ve yurt dışında bile birçok yazma nüshaları touunanbkeserdk. Dürr-iMeknunveAcaibü'l- Mahlûkât adh eserierinin de, hem Töridye ve hem de yurt (hşmda birç^ nüshası bulunmaktadır. Ahmed Bîcan'ın eserierinin çok rağbet görmesinin sebebi, sadece dil ve üslûp özelliklerinden değil, aynı zamanda çağının dini-tasavvufl yapısını geniş bir perspektifle incelemesinden kaynaklanmaktadır. Bundan dolayı yazaı ve eserleri, sadece edebiyatın çalışma alam ile sınırlı olmayıp inşam ve toplumu konu alan mğer talimlerin de ügialanlannaginnektedir. Bunun için yazan ve eserlerini tahlil eden hıı çalışma, o yfl7yılm snsyo-kfllffırel yapısının kavranmasına ria nlanak sağlayacaktır

ABSTRACT In this dissertation, the life and works of 'Gelibolulu Ahmed Biran' have been thoroughly investigated. At first time, his life and complete works have been studied simultaneously. Ahmed Bican lived in Gallipoli in 15* century during the reign of Murad H and Muhammad II. His father 'Yazacı Salih'_ a state servant in the city_ was also the author of the first astrology book appeared in Turkish language. In historical documents, the origin of the family is attributed to Ankara and they are considered as immigrants settled in Gallipoli afterwards. Ahmed Bican's brother- ' Yazıcıoğlu Mehmed'- was also a prominent figure of his time. Both of them were firstly educated most probably by their father and also followed the mystical doctrine of 'Hacı Bayram Veli' (Bayramiyye) in terms of religious and spiritual life. At that time Ottoman state had been pursuing a serious policy imposing the dominance and superiority of the Turkish language in scientific studies. The sect of 'Bayramiyye' - a crucial social network of the era - was also a leading supporter of the policy. In this sense, Ahmed Bican translated several classical works into the Turkish language. Bican internalized the 'Bayrarnrnrye' thought aiming to have the 'ideal human being' and his works were exposed under the strong influence of this target He had empolyed different techniques of narrative based on the philosophy `knowing of yourself '. Beside the religious and mystical books he also offered some works concerning encyclopedial knowledge. Ahmed Bican's works 'Envar'fll-Aşıkm', 'Acaibü'l- Mahlukat', 'Dürr-i Metanın', 'Mönteha', 'Şemsiyye', 'Ruhü'l-Ervah' were written in prosaic style whereas only his 'Cevahirname' is a versestyle work. These works can be classified as original work, translation and conversion into the prosaic style. 'Envarü'1-Aşıkm' has been one of the most famous religious books for centuries and there are huge amounts of written or published copies of it Also in Turkey and abroad, there are several written copies of 'Dürr-i Meknun' and 'Acaibü'l- Mahlukat'. The works of Ahmed Bican are of crucial importance not only in the sense of his narrative ^Jyle but also they scrutinize the religious-mystical structure of the era in a broader perspective. Therefore not only literature-as a field of study- but also other humanities and social sciences can deal with his work.. Thus this study about the author and his work would enable to comprehend the socio- cultural environment of the century.