Cerrah Mes`ud Hulasa

Abstract

Bu çalışma, XV. Yüzyıla ait bir tıp metni olan Cerr?h Mes'ud'un Hul?sa Fi't-Tıbb adlı eserini konu almaktadır. Farklı kütüphanelerde altı farklı nüshasını tespit ettiğimiz yazmanın, çalışmamıza konu olan nüshası Kütahya İl Halk Kütüphanesi Vahit Paşa koleksiyonuna 805 numara ile kayıtlıdır. Eser 58 varak olup harekeli nesih ile yazılmıştır. Sağlık alanı gibi geniş bir alanı kapsadığı için söz varlığı bakımından zengindir. Bitki adları, hastalık adları, organ adları, ilaç yapımında kullanılan pek çok madde adı, mevsimler ve bünye üzerindeki etkilerine yönelik teorik sözcüklerle beraber geniş bir terminolojiye sahiptir. Döneminin söz varlığı ve dil özellikleri açısından Türk Dili araştırmacıları için malzeme oluşturmaktadır. Teorik tıbba yönelik bilgiler içermesi, cerrahî müdahalelere örnekler sunması açısından tıp tarih araştırmaları için de önemli bir kaynaktır. Birçok yünüyle ilgi çeken eser üzerine yaptığımız çalışmanın amacı; alanla ilgilenen tüm araştırmacılara söz varlığı ve dil özelliklerini ortaya koyarak yardımcı olmaya çalışmaktır.Çalışmamız dil özellikleri, metin ve dizin olmak üzere üç bölümden oluşmuştur. İlk bölüm; XIV. ve XV. yüzyıllarda yazılmış tercüme ve telif eserler ve bu eserler üzerine yapılmış çalışmaların tanıtılmasıyla başlamıştır. Dönem eserlerinin tanıtılmasının ardından çalışmamıza konu olan CerrÀh Mes'ud ve eseri; konusu, nüshaları ve eserle ilgili yapılan diğer çalışmalar itibariyle ayrıntılı olarak incelenmiştir.Dil incelemesi; günümüz dil özelliklerine göre metinde görülen farklılıklar esasına dayanmaktadır. Dil özellikleri yazım, ses bilgisi ve biçim başlıkları altında incelenmiştir. Yazım kısmında, metindeki ünlü ve ünsüzlerin yazımları örneklerle tespit edilmeye çalışılmıştır.Ses bilgisi başlığı altında metinde tespit edilen ses olayları, ses değişmeleri ve ünlü uyumları incelenmiştir. Ses olayları ve ses değişimleri Türkiye Türkçesindeki farklılıklarına göre incelenmiştir.Yapı bölümünde Türkiye Türkçesinden farklı olan yapılar üzerinde durulmuş, fonetik olarak farklılık gösterenler örneklenmeye çalışılmıştır.Metin kısmında eserin transkripsiyonlu çevirisi yapılmıştır.Dizin kısmında metinde geçen bütün sözcükler, madde başı olarak alınmış ve metindeki kullanımları bağlamında anlamlandırılmaya çalışılmıştır. Dizin, toplam 1784 madde başı sözcük içerir. Her anlam için geçtiği yer ve satır numaraları kaydedilmiştir. Her sözcüğün kökeni tespit edilmeye çalışılmış ve kısaltmalarla yanlarına belirtilmiştir. Metnimizde anlamı bulunamadığı için kökenleri belirtilmeyen sözcükler dışında 958 Türkçe, 515 Arapça, 198 Farsça, 19 Grekçe, 1 Latince ve 2 Grekçeden Farsçaya, 1 Grekçeden Arapçaya geçmiş sözcük tespit edilmiştir ve tam bir gramatikal dizin oluşturulmaya çalışılmıştır.

This study is based on Hul?sa Fi?t-Tıbb by Cerr?h Mes?ud, a medicine prose dating back to the 15th century. The issue of the manuscript that we studied is registered in Vahit Pasha Collection numbered as 805 in Kütahya Province Public library. It has rich vocabulary in that it deals with a broad field such as medicine. It has a quite diverse terminology from names of plants, diseases, organs and substances used in the making of medicine to seasons, and the theoric vocabulary as to their effects on the human body. These characteristics make it a good reference book for the Turkish linguists who study vocabulary and language features. It is also a book that can be consulted for medicine studies as it includes knowledge relating to medicine and offers the examples for various surgical interventions. The aim of the study based on such a valuable book is to provide the vocabulary resource and language features for those interested in the field.The study consists of three parts: language features, the text, and the dictionary. The introduction discusses the previous studies into compiled works and translations written in the XIV. and XV. Centuries as well as into the reviews of these works. This was followed by the detailed investigation of the book in question along with its subject, sheets and other related studies previously carried out on the same book.Language analysis is based on the differences found in the text considering the modern language characteristics. These characteristics are analysed in terms of orthography, phonology and morphology. The orthographic analysis includes how vowels and consonants are written in text providing examples. Phonologic analysis, on the other hand, includes the sound changes and vowel harmony found in the text. These are then compared to the modern Turkish. Morphologic analysis relates to the different forms different from Turkey Turkish notably to the phonetically different forms. Discourse analysis includes the translated version of the book with transcription. The index includes all the words which are contextually categorized. This part includes a total of 1784 word entries. For each meaning, the context and its number of the line are stated. The etymology of each word is, if possible, indicated with the abbreviations nearby. In the text, 515 Arabic, 198 Persian, 19 Greek, and 958 Turkish words were identified. Therefore, a grammatical index was formed.