Muvakkit Mustafa Tuhfetü`z-zaman (İnceleme- metin-dizin)

Abstract

Bu çalışma XVI. yüzyılda yaşamış önemli coğrafyacı ve muvakkitlerden birisi olan Muvakkit Mustafa'nın (ö. 1571) Tuhfetü'z-zaman ve Haridetü'l-avan adlı eserinin bir incelemesidir. Coğrafya, astronomi ve kozmografya gibi konuları içeren eserin altı nüshası vardır. Bu nüshalardan sadece birisinde 954/1547 tarihi bulunmaktadır. Çalışma için en eski olduğu düşünülen ve birbirlerinin eksikliklerini giderebileceği düşünülen nüshalar belirlenmiştir. Bu nüshalar okunarak bir edisyon kritiği hazırlanmıştır. Metnin incelemesi oluşturulan bu ortak metin üzerinden yapılmıştır. Çalışma dil incelemesi, metin ve dizin olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde yazar ve eserleri hakkında bilgi verildikten sonra üzerinde çalışılan metnin özellikleri açıklanmıştır. Dil incelemesi söz dizimi konusu hariç yazım, ses bilgisi ve yapı bilgisini içermektedir. Metin bazı özel sözcükler dışında hareketsiz yazıldığı için bir sözcüğün yazımında çoğunlukla dönem özellikleri esas alınmıştır. Özellikle `b, m, p, v` ünsüzlerinin yuvarlaklaştırıcı etkisi dikkate alınarak `altun, demür, yavuz` gibi sözcükler yuvarlak okunmuştur. Ses olaylarında en çok karşılaşılan durum ötümlüleşmedir. Söz başı t/d durumu değişkendir. ata, ada, tal, dal gibi. Metin bölümünde üç nüshanın birleştirilmesinden oluşturulan metnin çeviri yazısı verilmiştir. Çalışmada sağlıklı bir metin ve inceleme oluşturabilmek adına bu üç nüsha karşılaştırılarak ortak bir metin oluşturulmuştur. Dizin bölümü ise Genel Adlar ve Özel Adlar Dizini olmak üzere iki başlıkta incelenmiştir. Genel Adlar Dizini'nde metinde geçen bütün sözcükler madde başı olarak alınmış ve metinde kullanımlarına göre anlamlandırılmıştır. Her anlam için geçtiği yer ve sayfa numarası belirtilmiştir. Tam okunamayan ya da okunuşundan emin olunamayan sözcükler soru işaretiyle gösterilmiştir. Söz varlığı bakımından incelendiğinde metnin deyim kullanımı yönünde oldukça zengin olduğu görülmektedir.

This study is research on the Tuhfetü'z-zaman ve Haridetü'l-avan which is a work of Muvakkit Mustafa (died in 1571) who was a remarkable geographer and religious timekeeper lived in 16th century. There are six copies of this work which includes subjects such as geography, astronomy and cosmography. Only one these copies has the date of 954/1547. Copies have been identified which are considered to be the oldest and could complete the missing parts. Reading these copies, a scholarly edition has been prepared. The research on the text has been done on this created common text. The research comprised of three sections which are language analysis, text and index. In the first chapter, features of the studied text have been explained after providing information about the author and his works. Language analysis is grammer based on spelling, phonetics and morphology except for syntax. As the text was written without the use of vowel points, mostly period of the time have been based on spelling of the words. Especially considering the `b, m, p, v` consonants' conglobating effects, words such as `altun, demur, yavuz` have been read in conglobated forms. In phonetics, the most encountered metamorphosis is vocalization. The case of t/d in the beginning of the word is changeable, such as ata, ada, tal, dal. In the text section, the translation of the text which is formed by the combination of the three copies has been provided. To provide a reliable text and research in the study, a common text has been created by the comparison of these three copies. The index section has been studied under two titles which are Common Nouns Index and Proper Nouns Index. All the words in the Common Nouns Index have been taken as lexical entries and interpreted in compliance with their use in the text. The page number and the place have been indicated for every interpretation. The words which cannot be clearly read or we cannot be certain of the reading have been indicated with a question mark. When reviewed in terms of vocabulary, the text is very rich in the use of idioms.