Demografik dönüşüm ve sağlık harcamaları arasındaki ilişki: Türkiye için zaman serileri analizi

Abstract

İnsanoğlunun varoluşundan beri asıl ve en önemli amacı hayatta kalabilmek için vermiş olduğu mücadele olmuştur. Hayatta kalabilmenin ilk şartı ise sağlıklı bir yaşam sürdürebilmektir. Sağlıklı olmak, sağlık hakkından faydalanmak kuşkusuz her bireyin temel gereksinimidir. Bu nedenle sadece günümüzde değil geçmişte de toplum sağlığı hep gündemde olan bir konu olarak görülmüştür. Geçmişten günümüze toplum sağlığını iyileştirmek için hükümetler bir dizi politikalar yürütmüşlerdir. Sağlık konusunda ülkemizin yaşamış olduğu gelişmelerde 1963 yılından beri yapılan kalkınma planlarının büyük bir katkısı vardır. Bu nedenle tez çalışmasının birinci bölümünde demografik dönüşüm ile sağlık ilişkisi incelenirken ilk olarak kalkınma planlarında sağlık ve nüfus ile ilgili çalışmalara yer verilmiştir. Ayrıca çalışmada sağlığın geçmişten günümüze geçirmiş olduğu yenilik ve ilerlemelere değinilmiştir. Geçmişte bugün için ufak tefek sayılan hastalıklardan ötürü ölümler gerçekleşebiliyorken günümüzde bu hastalıklar çok basit yöntemlerle tedavi edilebilmektedir. Bu anlamda tıptaki ilerlemeler daha kaliteli bir sağlık hizmetinden faydalanmanın önünü açan bir etken olmuştur. Kaliteli bir sağlık hizmeti ise insan ömrünün uzamasını, ölümlerin azalmasını ve sağ doğumlarda artış görülmesini sağlar. Daha iyi şartlarda sağlıklı bir yaşam sürdürmek aynı zamanda ülkenin yaş yapısını da değiştirerek yaşlı nüfusun artmasına neden olmaktadır. Dünya üzerinde yaşlı nüfusun artması demografik sürecin sonuçlarından olduğu bilinen bir durumdur. Hükümetler yaşlı nüfusun çoğalmasının sağlık harcamalarında ve bütçede bir baskı oluşturacağı konusunda hem fikirdir. Bu çalışmanın amacı, demografik dönüşüm sürecinden etkilenen nüfustaki değişimlerin sağlık harcamaları ile olan ilişkisini ortaya koymaktır. Türkiye'de sağlık harcamalarının demografik sürece katkısını incelerken çalışmada demografik dönüşüm kavramı ve etkilerine yer verilmiştir. Son bölümde ise 1985– 2017 yılları arasında gerçekleşen 32 yıllık süre içinde sağlık harcamalarının, kişi başına düşen GSYİH, ölüm oranı ve nüfus artış hızı arasındaki ilişki üzerine bir takım analizler yapılarak sağlık harcamalarının, doğumlar ve ölümler üzerindeki etkisi incelenerek demografik dönüşüm süreci hakkında çıkarımlar yapılmıştır. Öncelikle nüfus artış hızı, doğum oranları, ölüm oranları, kişi başına düşen GSYİH ve sağlık harcamalarının 32 yıllık süreç için veriler girilmiş ve zaman serileri oluşturulmuştur. Zaman serilerinin zaman içindeki değişimleri incelenerek durağan olup olmadıklarına bakılmıştır. Bir zaman serisinin varyansı ve kovaryansı zaman içerisinde sabit kalıyorsa o seriye durağandır diyebiliriz. Durağan olmayan veriler daha sağlıklı sonuçlar elde etmek için durağan hale getirilmiştir. Durağanlaştırma işlemi ise fark alma yoluyla yapılmaktadır. Durağanlığın sınanması için birim kök testi yapılmıştır. Birim kök testi uygulanırken, uygun gecikme sayısı belirlenmiştir. Uygun gecikmeler ADF birim kök testi ise AIC SIC LM testleri yardımıyla belirlenmiştir. Durağanlık analizi sonucunda serilerin birinci farklarında durağan hale geldikleri görülmüştür diğer bir ifade ile seriler birinci dereceden bütünleşiktir. Durağan hale gelen serilerin uzun dönemde ilişkisini ortaya koymak için eşbütünleşme analizi yapılmıştır ve söz konusu dönemde eşbütünleşik olduğu yani uzun dönemde dengede olduğu anlamına gelmektedir. Sonuç olarak Granger nedensellik analizinden elde edilen sonuçlara göre sağlık harcamalarının, nüfus artış hızı ve GSYİH' nın Granger nedeni olduğu, ölüm oranından sağlık harcamalarına doğru tek yönlü bir nedensellik bulunurken sağlık harcamaları ile doğum hızı arasında doğrudan bir nedensellik olmadığı saptanmıştır.

Since the existence of human beings, the main and most important purpose has been the struggle to survive. The first condition to survive is to lead a healthy life. Being healthy, taking advantage of the right to health are undoubtedly the basic requirement of each individual. For this reason, Community health care seen as an issue which is always on the agenda not only today but also in the past. Governments have implemented a number of policies to improve public health from past to present. The development plans which are made since 1963 have a great contribution to health improvements in our country. Therefore, while the relationship between demographic transformation and health was examined in the first part of thesis study firstly, studies on health and population were included in the development plans. In addition, the innovation and progress in health care from past to present have been mentioned. In the past, although deaths can be realized due to minor diseases, these diseases can be treated with very simple methods today. In this sense, improvements in medicine have been a factor that paves the way for better quality health care. A high quality health service allows for a prolonged lifespan, decline deaths and an increase in right birth. Maintaining a healthy life under better conditions also causes to increase the old age population by changing the age structure of the country. The increase in the elderly population in the world is known to be the result of the demographic process Governments agree that the proliferation of the elderly population will put pressure on health expenditure and the budget. The purpose of this study is to investigate the relationship between changes in population affected by demographic transformation process and health expenditures. Also, the concept of demografic transition and its effects were mentioned while the contribution of health spending in Turkey was being examined. In the last section, some analyzes were made on the relationship between health expenditures, per capita GDP, death rate and population growth rate in 32 years period between 1985 and 2017, and the effects of health expenditures on births and deaths were examined and demographic transition process was made. First of all, data for population growth rate, birth rates, mortality rates, per capita GDP and health expenditures were entered for 32 years and time series were created. The changes in time series over time are examined to see whether they are static or not. If the variance and covariance of a time series remain constant over time, we can say that the series is stable. Non-stationary data were stabilized to achieve healthier results. Stabilization is carried out by differentiating method. Unit root test was used to test the stasis. When the unit root test was applied, the appropriate number of delay was determined. The appropriate delays were determined by the AIC SIC LM tests. As a result of the analysis of stationarity, it was seen that the series became static in the first differences, in other words the series were integrated into the first order. A cointegration analysis was conducted in order to demonstrate the long-term relationship of the stagnant series and which means that they are cointegrated in the said period and that they are in the long-term equilibrium. As a result, according to the results obtained from Granger causality analysis, it was found that Health expenditures, population growth rate and GDP are Granger cause, there is a one-way causality from death rate to health expenditures and there is no direct causality between health expenditures and birth rate