Anadolu Selçuklu Döneminden resimli bir elyazması: Nasreddin Sivasi`nin tezkiresi (Paris bn, Persian 174)

Abstract

Bu çalışmada 1272-1273 yıllarında Kayseri ve Aksaray'da Nasreddin Sivasi (XIII. yüzyıl) tarafından yazılıp dönemin sultanı III. Gıyaseddin Keyhüsrev (1266-1284)'e ithaf edilen Nasreddin Sivasi'nin Tezkiresi'nin tasvirleri incelenmiştir. Nasreddin Sivasi'nin hayatı hakkında bildiklerimiz, eser içinde vermiş olduğu bilgiler ile sınırlıdır. Nerede doğduğunu ve nerede öldüğünü bilmediğimiz Nasreddin Sivasi, muhtemelen XIII. yüzyılda Anadolu'da yaşamış olan bir astrolog ya da müneccimdir. Yazmış olduğu üç bölümden oluşan oluşan resimli elyazmasının ilk bölümünün ismi yoktur. İkinci bölümü Dakaik el-Hakaik (Hakikatlerin Derecesi), üçüncü bölümü Munis el-Havarif olarak isimlendirilmiştir. Eserin ilk iki bölümü 1272 yılında Aksaray'da, üçüncü bölümü 1273 yılında Kayseri'de yazılmıştır. Büyü ve astroloji konulu eserin bilinen tek nüshası Paris BN'de Persian 174 numarasıyla kayıtlıdır. Çalışmada ele alınan 51 tasvirde Ay Hanelerinde ve Güneş'in burçlara geçişi esnasında görülen melekler ve cinler; çift başlı hayvan tasvirleri, gezegenlerin görüşleri, kentavros ve grifonların yer aldığı özgün sahneler görülmektedir. Resimler, metin içinde, sayfaların farklı yerinde karşımıza çıkmaktadır. İncelenen bu tasvirler, boyut ve üslup açısından farklılık gösterir. Ortalama 70x110 mm. olan resimlerden 10 tanesi, diğer tasvirlere oranla daha büyük ölçeklidir. Bu 10 tasvir, tam sayfa ve ortalama 120x220 mm. olarak karşımıza çıkmaktadır. Üslup açısından da farklılık gösteren tasvirlerin üretiminde biri Bizanslı olmak üzere en az iki nakkaşın çalıştığı kanaatine varılmıştır. Bir tasvirin ise 15. yüzyılda Erken Osmanlı döneminde yapıldığı düşünülmektedir.Nasreddin Sivasi'nin Tezkiresi gerek konusu, gerek 51 özgün tasviri ile dönemi için ünik bir eserdir. Öte yandan bu eser, Anadolu Selçuklu ve Türk-İslam sanatı için farklı pencereler aralamasıyla da önem taşımaktadır.

In this study, the depictions of Nasreddin Sivasi's Tezkire, which Nasreddin Sivasi (XIII. Century) wrote and dedicated to III. Gıyaseddin Keyhüsrev (1266-1284) in Kayseri and Aksaray in 1272-1273, were examined. What we know about the life of Nasreddin Sivasi is limited by the information he has given in the work. Nasreddin Sivasi, whom we do not know where he was born and where he died, probably XIII. he was an seer or astrologer who lived in Anatolia during the century. The first part of the illustrated manuscript, consisting of three parts he had written, has no name. The second part is named Dakaik Al-Hakaik (The Degree Of Truth) and the third part is named Munis el-Havarif. The first two parts of the work were written in 1272 in Aksaray and the third part in 1273 in Kayseri. The only known copy of the work on magic and astrology is registered in Paris bn under the Persian number 174. In the 51 depictions discussed in the study, the Moon Digits show the angels and demons seen during the transition of the Sun to the bastions, the depictions of double-headed animals, the views of the planets, the original scenes of kentasvros and griffons. Images appear in different parts of the pages in the text. These depictions vary in size and style. The average is 70x110 mm. 10 of the pictures are larger scale. These 10 depictions are full page and average 120x220 mm. It was concluded that at least two nakkashes, one of them Byzantine, worked in the production of paintings that differ in terms of style. One of the depictions is thought to have been made in the early Ottoman period in the 15th century. Nasreddin Sivasi's Tezkire is a unique work for both its subject and its 51 original depictions. On the other hand, this illustrated manuscript is important for Anatolian Seljuks and Turkish-Islamic art with its different windows opening.