Olur-Kömürlü-Akşar (Erzurum) arasının stratigrafik ve tektonik özellikleri

Abstract

ÖZ: Bu çalışma, Olur ilçesi ve Kömürlü-Akşar bucakları(Erzurum) arasının stratigrafik ve tektonik özeliklerinin incelenmesini amaçlamaktadır. Çalışma alanında yüzeyleyen birimlerin temelini, Hersiniyen orojenejine bağlı olarak gelişmiş Permo-Karbonifer yaşlı asidik özellikteki Coşkunlar mağmatikleri oluşturmaktadır. Bu volkanit temel üzerine Liyas-Alt Malm yaşlı Olurdere Formasyonu transgresif olarak gelir. Olurdere Formasyonu sığ denizel ortamda çökelmiş ve kırıntılılardan oluşan volkano-tortul özelliktedir. Olurdere Formasyonunu uyumlu olarak, sığ denizel karbonatları ile başlayıp üste doğru çörtlü-radiolaryalı derin denizel karbonatlardan oluşan Üst Jura-Alt Kretase yaşlı Yeşilbağlar formasyonu üstler. Alt Kretase ortalarından(Hotriviyen) itibaren ortamın ani derinleşmesiyle, karbonat ara katkılı ve ince kırıntılı derin deniz çökelerinden oluşan, fliş karekterli Hotriviyen -Kampaniyen yaşlı Karmasor formasyonu, Yeşilbağlar formasyonu üzerine uyumlu olarak gelir. Kampaniyen sonuna doğru aktif ve sürekli volkanik etkinlik başlamış ve volkanik kumtaşı, tüfid'den oluşan, Üst Kampaniyen-Alt Maastrihtiyen yaşlı Boğazgören formasyonu uyumlu olarak Karmasor formasyonunu üstlemiştir. Volkanik etkinliğin azalması ve ortamın duraylaşması ile birlikte pelajik karbonatlardan oluşan Alt Maastrihtiyen yaşlı Akbayır formasyonu uyumlu olarak Boğazgören formasyonu üzerine gelmiştir. İnceleme alanı ve civarında Üst Kretase sonunda başlayan sıkışma geriliminin etkisi altında kalarak su üstü olmuş ve Paleosen süresince karasal şartların etkisinde kalmıştır. Eosen başlarında başlayan transgresyon sonucu Alt-Orta Eosen yaşlı Dağdibi formasyonu taban çakıltaşları ile daha yaşlı birimleri açısal uyumsuzlukla örtmüştür. Üst Eosen yaşlı, volkano-tortul nitelikli Karataş formasyonu ise uyumlu olarak Dağdibi formasyonu üzerine gelir. K-G doğrultulu sıkışma gerilmesinin sürekli denetiminde olan inceleme alanında Eosen sonlarındaki yükselme ile karasal ortama dönüşmüştür. Oligosen-Miyosen aralığında karasal ortam(Göl.akarsu, bataklık) koşullarında gelişen ve çeşitli boyutdaki kırıntılılardan oluşan ve özellikle inceleme alanı güneyinde molas havzasını dolduran kalın bir istif çökelmiştir. Bu istifin tabanını oluşturan Deliktaş formasyonu Eosen ve diğer yaşlı birimleri açısal uyumsuzlukla üstler ve üzerine volkano-tortul özellikli Serban formasyonu uyumlu olarak gelir. Kömür ara katkılı, değişik boyuttaki kırıntılılardan oluşan Susuz formasyonu, Serban formasyonunu uyumlu olarak üstler ve üzerine ise Miyosen yaşlı gölsel karbonatlardan ve kırıntılılardan oluşan Balkaya ve Tekirtepe formasyonları gelir. Üst Miyo- sen'den itibaren yörede başlayan volkanik etkinlik sonucu, iri boyutlu proklastitlerden (aglomeralar) oluşan Penek formasyonu diğer birimleri açısal uyumsuzlukla örtmüş ve üzerine ise uyumlu olarak kömür ara katkılı ve ince proklastiklerden oluşan İğdeli formasyonu gelmiştir. Pliyosen sonuna doğru lav akıntıları şeklinde gelişen volkanizma, Kuvaterner başlarına kadar devam ederek, yörede oldukça yaygın olan plato karakterli Erdavut bazaltlarını oluşturmuştur.II Geç Kretase sonu başlayan sıkışma gerilimi, inceleme alanı ve civarında Üst Miyosen'e kadar D-B, KD-GB doğrultulu bindirme faylarının gelişimini sağlamış ve inceleme alanı güneyinde bindirme fayları ile sınırlı dağarası havzasını oluşturmuştur. Üst Miyosen'den itibaren ise devam eden yaklaşık K-G doğrultulu sıkışma sağ ve sol yanal doğrultu atımlı fayların oluşumuna neden olmuştur.

II Geç Kretase sonu başlayan sıkışma gerilimi, inceleme alanı ve civarında Üst Miyosen'e kadar D-B, KD-GB doğrultulu bindirme faylarının gelişimini sağlamış ve inceleme alanı güneyinde bindirme fayları ile sınırlı dağarası havzasını oluşturmuştur. Üst Miyosen'den itibaren ise devam eden yaklaşık K-G doğrultulu sıkışma sağ ve sol yanal doğrultu atımlı fayların oluşumuna neden olmuştur.IV The compressional stresses started to be active by Late Cretaceous have caused E-W, NE-SW oriented thrust faults to be developed till Upper Miocene and formed intermontagne basin limited by thrust faults in the south past of study ares. Approximately N-S compressions continuing after Upper Miocene, has been compensated by left and rigth lateral strite slip faults and a change in tectonic regime occurred in the whole region.