Hekimhan-Hasançelebi (KB Malatya) yöresi jeolojisi ve magmatitlerinin mineralojik-petrografik ve jeokimyasal incelenmesi

Abstract

IV ÖZET Hekimhan-Hasançelebi (KB Kalatya) yöresinde yürütülen bu çalışmada, yörede yüzeylenen magmatik kayaçlarm minera log ik-petrografik ve jeokimyasal incelenmesi amaçlanmış tır. Bu amaçla, yaklaşık 250 km lik bir alanın 1/25.000 ölçekli jeolojik haritası yapılmıştır. Haritalanan alanın bir bütün lük oluşturması bakımından magmat itler dışındaki diğer ka- yaç birimleri de. uygun yöntemlerle mineraloj ik-petrografik olarak incelenmişlerdir» Böylece haritalanan alandan topla nan 655 adet kayaç örneğinden 322 adetinin mi.ıeraloj ik-pet rografik ve 66 adetinin de jeokimyasal incelenmesine yönelik laboratuvar çalışmaları (optik mineraloji, kil ayırma, XRD, XRF, AAS, ICP ve UV-VIS) gerçekleştirilmiştir. Haritalanan alanın en yaşlı birimi Kaestrihtiyen önce si yaşlı Kuluncak ofyolitli karışığıdır. Bu karışık içerisin de birbirleriyle tektonik dokanaklı. olarak yüzeylenen beş ay rı haritalanabilir birim tanimlenmıgtır. Bunlar, Karadere ultramafiti, Güvenç lisfeniti, Körburun volkaniti, llaltepe. gabrosu ve Gündeğcikdere radyolariti'dir, Laestrihtiyen yaş lı Uludere fornasyonu birbirleriyle yanal geçişli Buldudere ve Dinekkaya üyelerinin yanısıra Bahçedam volkaniti. olmak ü- zere üç üyeden oluşmakta ve Kuluncak ofyolitli karışığını uyumsuz olarak örtmektedir. Flişimsi kayaçlardan oluşan I.'a- estrihtiyen yaşlı Kavakdere formasyonu Uludere formasyonu üzerinde uyunlu olarak yer almakta ve Üst l'aestrihtiyen yaş lı Ardahan formasyonu ile uyumlu olarak örtülmektedir. Ardahan formasyonu ise Paleosen-Sosen yaşlı Bavuttarla for nasyonu ile uyunlu olarak örtülmektedir. Uludere, Kavakdere Ardahan ve Davuttarla formasyonları ayrıca Hekimhan Grubu.. olarak ta tanımlanmıştır. Hasançelebi grar.itoyidi ve bunun volkanik-subvolkanik eşdeğer olan Karadağ volkaniti ile Ko- nukdere metasomatik birimi Paleosen yaşlı olarak kabul edil mişlerdir. İTeojen yaşlı Yanadağ voll:aniti alttan üste doğru Leylekdağ andeziti ve Koçasar bazaltı olnak üzere haritalana bilir iki birine ayrılmıştır. Pliyosen yaşlı Ciritbelen for nasyonu ise çalışma alanının en genç birimidir.Bölgenin yapısal-jeolojik özellikleri ise, K-G yönlü sıkışmaların ürünü olarak meydana gelen D-B doğrultulu kıv rım eksenleri ve bindirmeler; KB-GD doğrultulu oblik faylar ve K-G doğrultulu normal faylarla karekterize edilmektedir. Söz konusu olan bu K-G yönlü sıkışma Neojen yaşlı birimleri dahi etkilemiştir. Kuluncak ofiyolitli karışığının Karadere ultramafiti peridotit, pirokseni t, serpantini t ve serpantinleşmiş ultra- mafik kayaçlardan; Körburun volkaniti bazalt, spilit ve di yabazlardan ve Maltepe gabrosu İse, gabro, diyorit ve tonal i lerden oluşmaktadır. Buldu dere üyesi simektit + klorit + il« lit ve Oclorit-illit) ara tabakalanmasından oluşan bir kil. mineralleri topluluğuna sahip, ki İt aşlarının yanısıra kireç taşı, kum t aşı ve konglomera türü kayaçları da içermektedir. Dinekkaya üyesi ise, tamamen kireçtaşı litolojisindedir.Bah- çedam volkaniti daha çok bazalt ve andezit, nadiren de dasit ve traki-andezit bileş imli kayaçlardan oluşmaktadır. Kavak- dere formasyonu kum t aşı, kireçtaşı, kiltaşı ve marn ardalan- masından oluşmaktadır. Kavakdere formasyonu kiltaşları ise, simektit -t- klorit ve (illit-klorit) ara tabakalanmasından oluşan bir kil mineralleri topluluğuna sahiptir. Ardahan fo: ma8yonu kireçtaşı, dolomitik kireçtaşı ve dolomitlerden mey dana gelmektedir. Davut tarla formasyonu ise alt seviyelerin de kumt aşı, kiltaşı ve kireçtaşı ardalanmasmdan oluş rken, üst seviyelerinde ise Nummulit'li ve çörtlü kireç taşların dan oluşmaktadır. Hasançelebi granitoyidi başlıca granit, kuvare-siyenit ve altere granitoyid olarak tanımlanan derin lik kayaçlarının yanısıra aplit ve siyenit porfir türü da mar kayaçları da içermektedir. Karadağ volkaniti ise, başlı ca riyolit, kuvars-trakit ve altere volkanik kayaç olarak tanımlanan kayaçları içermektedir. Konukdere metasomatik bi rimi ise daha çok skapoli t, diyopsit,hornblend, biyotit, klo rit, ti tanit.epidot ve bazen de opak minerallerin egemen ol duğu skapolit-fels, skapolit-diyopsit-fels,ve lamprofir (mi- net,kersantit) türü kayaçlardan oluşmaktadır, Leylekdağ an deziti başlıca andezit ve ender olarak traki-andezit ve da sit türü kayaçlardan meydana gelmektedir. Koçasar bazaltı nın tipik litolojisi ise, lav akıntıları halinde gözlenen bazaltlardır.VI Bahçedan volkaniti subalkalin-toleyitik.kaf enik (CAFE.I), ve yay magna t i zinası karakterine sahiptir.Hasançe- lebi granitoyidi ve Karada* v olkaniti kafenik (CAJE:),al- kalilerce aşırı doygun (ALIIOS) ve felsik-I tipi karekterin- de olup kabuk kalmlaşmasıyla ilgili (COLG) bir petroj eneze sahiptir. Bahçedam volkanitine sokulun yapan Hasançelebi gra- nitoyidinin çevresinde gelişen Konukdere metasomatik birinin- de ise.ITa ve LCg artış gözlenirken Fe ve !.In azalması da göz lenmektedir, Leylekdağ andeziti ise subalkalin ve toleyitik kalkalkalin özellikli alümünokafenik (ALCAF) karekterindedir. Hekimhan-Hasançelebi magmat itlerinin İç Torid Okyanusu veya Kuzey Torid Okyanusu olarak tanımlanan okyanus al alanın jeolojik evrimi ile ilgili olabilecekleri düşünülmektedir.

VII SUMMARY This research deals essentially with the mineralo- gic-petrographic and geochemical study of the magmatic rocks exposed in the Hekimhan-Hasange lebi (fflîl Malatya) re- p gion. Por this aim, an area of nearly. 250 km has been geo logically mapped to the scale of 1/25.000. In addition to magmatic rocks, all the other rocks units have also been studied by using convenient method to have a completion in the mapped area. Thus, 322 rock samples, selected from a large number of rocks (i.e. 655 hand specimens), were mine- ralogically-petrographically and geochemically studied with the aid of a series of laboratory techniques such as opti** cal mineralogy, clay extraction, SRD, XRP, AASj ICP and UV- VIS spectrophotometry. The oldest unit in the mapped area is the pre-llaas- trichtian Kuluncak ophiolitic melange. This melange has al so been subdivided into five mapâbl© units such as the Ka- radere ultramafitite, Güvenç liswanite, Körburun.volcanics, Maltepe gabbro and the Gündeğcikdere radiolarite. The Maas- trichtian Uludere formation includes three members namely Buldudere and Dinekkaya members showing lateral transition into each other, and the Bahçe dam volcanics. The Uludere formation unconf ormably overlies the Kuluncak ophiolitic melange. The maastriehtian Kavakdere formation, consisting of flyschoidal rocks».eta^onf ormably overlies the Uludere for mation. The upper Maastriehtian Ardahan formation, taking conformably place on top of the Kavakdere formation, is conformably overlain by the Pala ocene -Eocene Davuttarla formation. The Uludere, Kavakdere, Ardahan and Davuttarla. formations have also been determined as the Hekimhan group. The Hasançelebi granitoid and its volcanic-subvolcanic equivalent Karadağ volcanics, and the Konukdere metasoma^ tic unit are assumed to have an age sometimes around Paleeocene. The IT eo gene Yamadag volcanics were also subdi vided into two mapable units, from bottom to top, the Ley- lekdag andesite and Koçasar basalt. The Pliocene Ciritbelen formation constitutes the youngest unit of the raapped area,VİZE When it is looked at the structural features of the mapped area, one can notice that all the structural ele ments such as E-W folding and thrusting, UW-SE oblique fa ults and N-S normal faults should be related to a IT-S comp- ressional tectonic regime which has also effected the Neo gene units. The Karadere ultramafitite consists of peridatite,.. pyroxenite, serpentinite and serpentinizated ultramafitite,, The main lithologies of the Körburun volcanics are made up of basalt, spilite and diabase. The Maltepe gabbro comp rises the gabbro, diorite and tonalite. The Buldudere mem ber consists of conglomerate, limestone, sandstone and claystone whose clay minerals assemblage made up of smecti te + chlorite + illite + illite-chlorite interlayered clay minerals. The Dinekkaya member consists purely of limesto ne. The Bahçedam volcanics made up mainly of basalt and an desite and rarely of dacite and trachy-andesite. The alter nation of sandstore, claystone, limestone and marl constitu tes the Kavakdere formation from which the claystones have a clay minerals association of smectite + chlorite + illite + illite-chlorite interlayered clay. The Ardahan formation consists of limestone, dolomitic limestone and dolomite. The lover parts of Davuttarla formation include sandstone, claystone and limestone, while the upper parts consist of nummulitic and chert ly limestone. The Hasançelebi granitoid consists of granite, quartz syenite, altered granitoid and some vein rocks of aplitic and porphyritic-syenite in composition. The Kara dağ volcanics are made up of rhyolite, quartz-trachyte and altered volcanic rocks. The Konukdere metasomatic unit is composed of scapolite-f els, scapolite-diopsite fels and lamphrophyre (minette and kersantite) whose constituents are generally of scapolite, diopsite, hornblende, biotite, chlorite, sphene, epidote and opaque minerals. The Ley- lekdağ andesite is made-üp mai&ly of andesite and rarely of trachy-andesite and dacite..The Koçasar basalt consits of basaltic lava flow. The Bahçedam volcanics show a sub-alkaline -t hol elit ic and cafemic (CAFEM) charactere with an arc origin. The Hasançelebi granitoid and Karadağ volca- nics posses a cafemic (CAFEM) and alkaline oversaturated (ALKOS) charactere in petrochemistry. They are also obser ved to be related to a crustal thickening (COLG) pe t ro ge nesis mechanism. There is an increase in the Na and Mg con tents and a decrease in the Fe and Kn contents of the rocks of Konukdere metasomatic unit which was developed in the metasomatic zone around the Hasançelebi granitoid intruding into the Bahçe dam volcanics. The Leylekdağ andesite repre sents a subalkaline and tholeiitic to calkalkaline chemistry in addition to its alumino cafemic (ALCAF) charactere. As for the tectono-magmatic evolution of the magma- tic rocks in the Hekimhan -Hasançelebi region, they are assu med to be genetically linked with the evolution of an oceanic domain called Inner Tauride Ocean or North Tauride Oceanic trough.