Tokat yöresinde farklı ekim zamanlarının farklı soya (Glycine max.(L) Merril) çeşitlerinin verim ve kalitesine etkileri üzerinde araştırmalar

Abstract

-37- ÖZET Tokat yöresinde; soya'da ekim zamanının verime etkisinin araştırıldığı bu çalışma 1991 yılı vegetasyon döneminde Tokat Meyvecilik üretme İstasyonu Müdürlüğü ' nün arazilerinde yapılmıştır. Araştırmada kullanılan soya çeşitleri (Amsoy-71, Pioneer) Karadeniz Bölge Zirai Araştırma Enstitüsü ' nden temin edilmiştir. Araştırma `Tesadüf Bloklarında Bölünmüş Parseller Deneme Desenine` göre 4 tekrarlamalı olarak kurulmuştur. Denenen üç ekim zamanında; I. ekim 14 Nisan, II. ekim 1 Mayıs, III. ekim 18 Mayıs tarihlerinde yapılmıştır. Ekimde sıra arası mesafe 50 cm, sıra üzeri mesafe 10 cm alınmış olup, her parselde 6 sıra, her sırada 30 bitki olmak üzere parselde 180 bitki yer almıştır. Ekim parsel alanı; 6 sıra x 30 bitki x 0.50 m x 0.10 m = 9.0 m2, hasat parsel alanı ise; 4 sıra x 24 bitki x 0.50 m x 0.10 m = 4.8 m2 olup, 96 bitki hasat edilmiştir. Deneme 2 çeşit x 3 ekim zamanı x 4 tekerrür = 24 parselden ibaret olup, deneme alanı; 24 parsel x 9 m* =216 m2 dir. Hasattaki toplam deneme alanı ise; 24 parsel x 4.8 m2 = 115.2 m* dir. Araştırmada ocak usulü ekim yapılmış, ekimden önce 100 kg tohuma 1 kg hesabı ile (Rhizobium Japonicum) bakteri aşılaması ve ekimle birlikte 3 kg/da Amonyum Sülfat gübresi verilmiştir. Deneme sulu koşullarda yapılmıştır. Araştırmada çıkış süresi (gün), çiçeklenme süresi (gün), bitki boyu (cm), dal sayısı (adet/bitki), ilk bakla yüksekli--38:- ği (cm), hasat şekli ve zamanı, bakla sayısı (adet/bitki), bakladaki tane sayısı (adet/bakla), tane verimi (kg/da), 1000 tane ağırlığı gibi bitkisel özellikler yanında yağ oranı (%), yağ verimi (kg/da) protein oranı (%), protein verimi (kg/da) gibi kalite özellikleri incelenmiştir. Çıkış süresi ; I. ekimde çıkış ekimden 13 gün, II ekimde 12 gün, III. ekimde ise 11 gün sonra gerçekleşmiştir. Çiçeklenme süresi; T. ekimde çiçeklenme ekimden 49 gün, II. ekimde 46 gün, III. ekimde ise 41 gün sonra gün sonra gerçekleşmiş olup, ekim zamanı geciktikçe çiçeklenme süresi kısalmıştır. Bitki boyu (cm) : Ekim zamanları arasında ortalama bitki boyu bakımından en yüksek değer 91.7 cm ile 1 Mayıs ekiminden alınmıştır. Bunu, 84.8 cm ile 18 Mayıs, 78.7 cm ile 14 Nisan ekimleri izlemiştir. Dal sayısı (adet/bitki); Bitki başına ortalama dal sayısı bakımından en yüksek değer 3.8 (adet/bitki) ile 14 Nisan ekiminden alınmıştır. Bunu 3.5 (adet/bitki) ile 18 Mayıs, 3.2 (adet/bitki] ile 1 Mayıs ekimleri izlemiştir. İlk bakla yüksekliği (cm); Ortalama ilk bakla yüksekliği bakımından en yüksek değer 15.6 cm ile 18 Mayıs ekiminden alınmıştır. Bunu 1 Mayıs ve 14 Nisan ekimleri sırası ile 12.3 cm ve 11.6 cm ile izlemişlerdir. Hasat sekli ve zamanı ; I. ekim 16, II. ekim 23, III. ekim 27 Eylül tarihlerinde hasat edilmiştir. Ekim zamanının gecikmesinden dolayı bitkinin vegetasyon süresinin kısaldığı-39- tespit edilmiştir. Bakla sayısı (adet/bitki); Ortalama bakla sayısı bakımından en yüksek değer 52.6 (adet/bitki) ile 1 Mayıs ve 50.0 (adet/bitki) ile 14 Nisan ekimlerinden alınmış olup, bunları 37.8 (adet/bitki) ile 18 Mayıs ekimi izlemiştir. Bakladaki tane sayısı (adet/bakla): Ortalama olarak bakladaki tane sayısı bakımından en yüksek değer 2.B (adet/bakla) ile 18 Mayıs ekiminden alınmış olup, bunu 14 Nisan ve 1 Mayıs ekimleri (sırası ile 2.3-2.2 adet/bakla) izlemiştir. Tane verimi (kg/da); Ortalama tane verimi bakımından en yüksek değer 510.1 kg/da ile 1 Mayıs ekiminden alınmış olup, bunu 458.2 kg/da ile 14 Nisan, 395.0 kg/da ile 18 Mayıs ekimleri izlemiştir. 1000 tane ağırlığı (g) ; Ortalama 1000 tane ağırlığı bakımından en yüksek değer.216.6 g ile 1 Mayıs ekiminden alınmış olup, bunu 201.1 g ile 14 Nisan, 191.2 g ile 18 Mayıs ekimleri izlemiştir. Yağ oranı (%) ; Ortalama yağ oranı bakımından en yüksek değer %23.8 ile 1 ve 18 Mayıs ekimlerinden alınmış olup, bunları %23.2 ile 14 Nisan ekimi izlemiştir. Yağ verimi (kg/da) ; Ortalama yağ verimi bakımından en yüksek değer 122.0 (kg/da) ile 1 Mayıs ekiminden alınmış olup bunu 106.8 (kg/da) ile 14 Nisan, 94.5 (kg/da) ile 18 Mayıs ekimleri izlemiştir. Protein oranı ( %) ; Ortalama protein oranı bakımından en-40- yüksek değer %39.3 ile 1 Mayıs ekiminden alınmıştır. Bunu %38.4 ile 14 Uisan, %35.6 ile IB Mayıs ekimleri izlemiştir. Protein verimi (kg/da); Ortalama protein verimi bakımından en yüksek değer 201.82 (kg/da) ile 1 Mayıs ekiminden alınmıştır. Bunu 187.97 (kg/da) ile 14 Nisan, 148.52 (kg/da) ile 18 Mayıs ekimleri izlemiştir. Sonuç olarak; Bir yıllık araştırma sonuçlarına göre tane verimi (kg/da), 1000 tane ağırlığı (g), bakla sayısı (adet/bitki) gibi verim ve verim unsurları ile yağ oranı (%), yağ verimi (kg/da), protein oranı (%) ve protein verimi (kg/da)gibi `kalite özelliklerine ait en yüksek değerler 1 Mayıs ekiminden alınmıştır. Bu bulgular ışığı altında Tokat yöresi ekolojik koşullarında soya'nın ekimi Mayıs ayının I. haftasında yapılmalıdır. Ancak araştırma sonuçları tek yılık olup daha güvenli bir karar verebilmek için deneme tekrarlanmalıdır.

-4İ- SÜMMARY This study was conducted in Tokat in 1991 to determine the effect of sowing time on yield of soybean. Two soybean cultivars (Amsoy-71 and Pioneer) were used and they were obtained from Back Sea Agriculture Research Institute. Experimental design was a Split Plot in Completely Randomized Blocks layout with 4 replications. Sowing times, were 14 April, 1 May and 18 May. Distances between rows and plants were 50 cm and 10 cm respectively. Each plot is consisted of 6 rows, and each row is consisted of 30 plants. The number of plants per plot was 180. Sowing area of each piot was 9.0 m2 while harvest area 4.8 m2 as 96 plants. Total area of trial was 216 m2 while harvest area was 115.2 m2. Sowing was made to hills. Before sowing seeds were inoculated with bacteri (Rhizobium Japon i cum ). 3 kg/da Ammonium Sulphate was applied at sowing. Trial was irrigated 4 times. Inspected charecters were emergence and flowering dates, number of branch per plant, height first pod and plant height, number of pods per plant, number of seeds per pod, seed yield, 1000 seed weight, oil and protein content of seeds and oil and protein yields. Flowering period; Plants flowered in 49.46 and 41 for 1. 2. and 3. sowing time after sowing respectively. Plant height (cm) ; Average plant heigt was the highest-42- at 1 May sowing as 91.7 cm. This sowing was followed by 18 May and 14 April as 84.8 cm and 78.7 respectively. Number of branch per plant (amount/plant); For the average number of branch per plant the highest value was observed at 14 April sowing as 3.8 branch, and this is followed by 18 May and 1 May as 3.5 and 3.2 branch, respectively. First pod lenght (cm); For average first pod lengt, the highest value was measured at 18 May sowing as 15.6 cm. This is pursued by 1 May and 14 April sowings as 12.3 cm and..11.6 cm, respectively. Sowing time and type; In this research, the first, second and third sowings have been harvested respectively in 16, 23 and 27 September. It was find that vegetation period of soybean shortened because of late sowings in this study. Number of pods per plant (amount/plant); For averge pod number per plant, the highest value was numbered at 1 May sowing as 52.6 pods, and this is followed by 14 April and 18 May as 50.0 and 37.8 pods, respectively. Number of seeds per pod (amount/pod); For average number of seeds per pod, the highest value was counted at 18 May sowing as 2.8 seeds, and this is pursued by 14 April and 1 May sowings as 2.3 and 2.2 seeds, respectively. Seed yield (kg/da) ; For average seed yield, the maximum value was obtained at 1 May sowing as 510.1 kg/da, and this-43- is followed by 14 April and 18 May sowings as 458.2 and 395.0 kg/da, respectively. 1000 seed weight (q): For average 1000 seed weight, the highest value was found at 1 May sowing as 216.6 g, and this was followed by 14 April and 18 May sowings as 201.1 g and 191.2 g respectively. Oil content of seeds (%); For average oil content of seed, the highest value was fixed at 1 and 18 May sowings as 23.8 % and these were followed by 14 April sowing as 23.2 %. Oil yield (kg/da); For oil yield, the highest value was obtained from 1 May sowing asl22.0kg/da and this was followed by 14 April and 18 May as 106.8 and 94.5 kg/da respectively. Protein content of seeds (%); For averge protein content of seeds, the highest value was obtained at 1 May sowing as 39.3 %, and this was followed by 14 April and 18 May sow4ngs as 38.4 3; and 35.6 %, respectively. Protein yield (kg/da); For average protein yield, the highest value was obtained from 1 May sowing as 201.82 kg/da, and this was followed by 14 April and 18 May sowings as 187.97 kg/da and 148.52 kg/da, respectively. As a result, according to the one-yeared results of. the study, the highest values of seed, oil and protein yield, oil and protein content of seeds, 1000 seed weight and number of pods per plant were obtained from 1 May sowing. So we cocluded that sowing must be completed till at first week of May. For having confidence suggestions the trial must be replicated in next year, too.