Güney yarımkürede seçilen bölgelerde kısa dönemli çift yıldızların tayfsal ve fotometrik incelenmesi

Abstract

Bu tezde Lower Centaurus Crux OB oymağından seçilen ? Mus-A, V831 Cen-Ave V964 Cen ile basık yörüngeli PT Vel yakın çift yıldız sistemlerinin yüksekçözünürlüklü (?/?? ~ 41000) échelle tayfları analiz edilmiştir. ? Mus, V831 Cen vePT Vel'in dikine hızları çapraz eşleme ve tayfın Fourier analizi ile ayıklanması(KOREL) tekniği ile belirlenmiştir. Program yıldızlarının tayfsal yörüngeparametreleri literatürdeki fotometrik gözlemler ile birleştirilerek sistemlerin mutlakparametreleri ilk kez duyarlı bir şekilde elde edilmiştir.? Mus-ABC çoklu sisteminin en parlak üyesi olan ? Mus-A'nın Hipparcos veStrömgren fotometrileri ile dikine hız verilerinin eş zamanlı çözümünden yıldız sistemiiçinde temel parametreleri birbirine çok benzeyen iki yıldız bulunmuştur: M1= 3,30 M ???? ,M2= 3,29 M ???? , R1=2,14 R ???? , R2=2,13 R ???? , T1=12700 K ve T2=12550 K. KOREL ileayıklanmış tayf çizgilerine yapılan model atmosfer fitleri birinci bileşenin eş zamanlıdönme hızından daha yavaş, ikinci bileşenin ise eşzamanlı döndüğünü göstermiştir. ?Mus'un birinci bileşeninin yörünge ile eş zamanlı dönmemesinin nedeni, sistemdenaçısal momentum kaybı ile eşzamanlı dönmenin bozulduğu ve ikinci bileşenin de eşzamanlı dönmeyi birinci bileşene göre daha kısa sürede yakalamasıdır. Dikine hızlar, özhareket, uzay hızları ve Hipparcos koordinatları ? Mus-A'nın görsel bileşeni ? Mus-Bile çekimsel olarak bağlı olmadıklarını göstermiştir. Uzay hızları ? Mus-A'nın LowerCentaurus Crux'a üye olma ihtimalini zayıflatsa da, H-R diyagramında genç yıldızlarınarasındaki konumu bu ihtimali kuvvetlendirmektedir. ? Mus-B'nin kinematik özellikleriise Lower Centaurus Crux'a üye olduğunu göstermektedir. Sistemin fotometrikçözümünden hesaplanan uzaklığı (103 ± 5 pc) Hipparcos'un trigonometrikparalaksından elde edilen uzaklığa (124 ± 9 pc) göre daha yakın bulunmuştur.V831 Cen-ABCD çoklu sisteminin parlak üyesi V831 Cen-A yakın çift yıldızsisteminin dikine hızları ile Geneva fotometrik verisinin eş zamanlı çözümleri sisteminB7V ve B8V tayf türünde iki yıldızdan oluştuğu belirlenmiştir. V831 Cen-A'nınviimutlak parametreleri M1= 3,77 M ???? , M2= 3,26 M ???? , R1=2,32 R ???? , R2=2,15 R ???? ,T1=13800 K ve T2=12700 K olarak belirlenmiştir. KOREL ile ayıklanmış He I 5875 Åçizgi kesitlerinin model atmosferleri ile analizinden hesaplanan dönme hızları ikibileşenin de yörünge ile eş zamanlı dönme yaptığını göstermiştir. Üçüncü bileşenHipparcos'un Geçiş Verisi kullanılarak ilk defa görüntülenebilmiştir. Sisteminfotometrik çözümlerinden hesaplanan uzaklığı (105 ± 6 pc), Hipparcos'untrigonometrik paralakstan hesaplanan uzaklık (106 ± 17 pc) ile uyum içerisindedir.Basık yörüngeli (e=0.130) bir çift yıldız sistemi olan PT Vel'in hassas dikine hızverileri ile Hipparcos ve ASAS fotometrisine ait verilerin ortak çözümleri sisteminduyarlı mutlak parametrelerin hesaplanmasına olanak sağlamıştır: M1= 2,18 M ???? , M2=1,61 M ???? , R1=2,09 R ???? , R2=1,55 R ???? , T1=9250 K ve T2=7650 K. Hipparcos ve ASAS ışıkeğrilerinin yıllara göre çözümlerinden elde edilen farklı enberi boylamı değerlerininzamana göre değişimi, sistemin U=182 ± 8 yıllık bir eksen dönme dönemine sahipolduğunu göstermiştir. PT Vel sisteminin yaş tayininde, element bolluğu (Z=0.02 veY=0.30) ve 355 milyon yıl değerli yaş eğrisi, sistemin H-R diyagramı üzerindekikonumları ile en iyi uyumu sağlamıştır. Sistemin fotometrik çözümlerinden bulunanuzaklığı (162 ± 2 pc), Hipparcos'un trigonometrik paralakstan hesaplanan uzaklığı (163± 3 pc) ile uyum içerisindedir. Eksen dönmesi gösteren PT Vel'in gözlemsel eksendönmesindeki relativistik katkı ~%9 olarak bulunmuştur. Gözlemsel (k2obs=-2.61) içyapısabitinin teorik ( teo k2 =-2.40) içyapı sabitinden daha küçük çıkması bileşenlerin teorikmodellere göre tahmin edilenden kütlesel olarak daha sıkışık olduğunu göstermiştir.Lower Centaurus Crux üyesi olduğu bilinen V964 Cen sisteminin yüksekçözünürlüklü tayfları incelenmiş ve tayfın optik bölgesinde ikinci bileşene ait tayfçizgilerine rastlanmamıştır. Hipparcos fotometrisinin de desteklediği gibi V964 Cen'inzonklayan bir yıldız olması muhtemeldir.Anahtar Sözcükler: Örten Çift Yıldızlar, Yıldız Oluşum Bölgeleri, ÇokluYıldız Sistemleri, ? Mus, V831 Cen, V964 Cen, PT Vel.