Göndelenözü deresi (Akdağmadeni-Yozgat) boyunca Derekumu örneklerinde kurşun-çinko-bakır dağılımı ve anomali sahalarının belirlenmesi

Abstract

ÖZET Yüksek Lisans Tezi GÖNDELENÖZÜ DERESİ (Akdağmadeni - YOZGAT) BOYUNCA DEREKUMU ÖRNEKLERİNDE KURŞUN - ÇİNKO - BAKİR DAĞILIMI ve ANOMALİ SAHALARININ BELİRLENMESİ Zafer Akın TÜRKBEN Cumhuriyet Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Ahmet GÖKÇE Akdağmadeni (YOZGAT) bölgesi Türkiye'nin en önemli kurşun- çinko provenslerinden birisidir. Bölgede bilinen Pb-Zn yatakları Çiçekli Tepe, Akçakışla, Aşağıçulhalı, Başçatak ve Tad Deresi yörelerinde bulunmaktadır. Bu yalaklar Akdağ Metamorfitleri ile bunları kesen Yozgat Batoliti'ne ait granitoyitlerin sınırlarında oluşmuşlardır. Göndelenözü Deresi, Akdağ metamorfitlerini ve granitoyitleri güneyden kuzeye doğru kesen ve Akçakışla yatağı dışında bilinen tüm yataklardan malzeme alan bir deredir. Bölgede yeni yatakların aranmasında dere kumu örnekleri jeokimyası incelemelerinin kullanılabilirliğini belirlemek amacıyla bu derenin kollarından dere kumu örnekleri toplanmış ve Pb-Zn-Cu dağılımları incelenmiştir. Ön incelemelerin sonuçlarına göre; örneklerin soğuk HCI ile çözülmesi ve atomik absorpsiyon spektrometresi ile analizi şeklindeki bir kimyasal analiz yöntemi en uygun kimyasal analiz yöntemi olarak, -200 mikron tane boyu ise en uygun tane boyu olarak seçilmiştir.VI Örneklerin Pb, Zn ve Cu içerikleri sırasıyla; 15,93 ile 549,59 ppm, 29,57 ile 621,82 ppm ve 9,28 ile 83,56 ppm aralıklarında değişmektedir. Dağılım aralıklarının genişliği bu elementlerin dere kumu örnekleri içindeki dağılımlarının logaritmik olduğunu göstermektedir. Histogram yöntemiyle yapılan istatistiksel değerlendirmelerle eşik değerler; Pb için 137,84 ppm, Zn için 122,35 ppm, Cu için ise 25,83 ppm olarak belirlenmiştir. Ancak histogramlann sağa doğru genişlemiş olmaları nedeniyle değerler `ortalama + standart sapma` yöntemiyle yeniden değerlendirilmiş ve `ortalama * 2 standart sapma`dan büyük değerler 1.°, `ortalama + 1 standart sapma ile ortalama + 2 standart sapma` arası değerler 2.°, `ortalama ile ortalama + 1 standart sapma ` arası değerler ise 3.° anomali tanımlanmıştır. Anomali toplulukların sahadaki dağılımları Pb ve Zn anomalilerinin aynı yerlerde, Cu anomalilerin ise farklı yerlerde konumlandıklarını göstermektedir. Zn anomalileri daha geniş ve daha düzgündür. Ayrıca, 1.° ve 2.° anomaliler bilinen cevherleşme yerleri ile ilişkili iken 3.° anomaliler bilinmeyen ve işletilmeyen, yeni cevherleşmelerle ilişkili olabilirler. ANAHTAR KELİMELER: Akdağmadeni (Yozgat), Göndelenözü, kurşun-çinko, derekumu jeokimyası

VII ABSTRACT MsC Thesis GEOCHEM1CAL DISPERSIONS OF LEAD-ZINC-COPPER IN THE STREAM SEDIMENT SAMPLES COLLECTED ALONG THE GÖNDELENÖZÜ VALLEY (Akdağmadeni - YOZGAT) AND IDENTIFICATION OF ANOMALY FIELDS Zafer Akın TURKBEN Cumhuriyet University Institute of Sciences Geological Engineering Department Supervisor: Prof. Dr. Ahmet GÖKÇE Akdağmadeni (Yozgat) region is one of the important lead and zinc province in Turkey. The known Pb-Zn deposits of the region are located around the Çiçekli Tepe, Akçakışla, Aşağıçulhalı, Başçatak and Tat Deresi areas. These deposits occured along the contact between Akdağ metamorphics and intruded granitoids of Yozgat Batholite. Göndelenözü Deresi is a stream which cuts the Akdağ metamorphics and granitoids from south to north direction and receives the materials from the known deposits except the Akçakışla deposit. Stream sediments collected from the branches of this stream and the dispersions of Pb-Zn-Cu have been investigated to see whether the stream sediment geochemistry is useful in exploration of new deposits in this region. As the results of preliminary investigations; a methode of dissolving of samples in cold HCI and analysing of Pb-Zn-Cu in an atomoic absorpsion spectrometry was identified as the most suitableVIII methode of chemical analyses and the size fraction of -200 micron was identified as the most suitable grain size fraction. The Pb, Zn and Cu contents of samples range from 15,93 to 549,59 ppm, from 29,57 to 621,82 ppm and from 9,28 to 83,56 ppm respectively. The large dispersion ranges of values show that the geochemical dispersion of these elemente in stream sediments are logarithmic type. The thresholds were identified 137,84 ppm for Pb 122,35 ppm for Zn and 25,83 ppm for Cu by the statistical evaluation of the results using histogram methode. in addition, because of the right side extention of the histograms, the results were evaluated also by the methode of mean and standart deviation methode, and the populations in the ranges of `higher than mean + 2standart deviation`, `mean + 1 standart deviation to mean + 2standart deviation` and `mean to mean + 1 standart deviation` are asumed as 1°, 2° and 3° anomalies. The investigation of the field dispersion of the anomaly populations show that; the Pb and Zn anomalies are located in the same areas while Cu anomalies located in different places. The Zn anomalies are more wide and more regular comparing to those of other elemente. In addition, 1° and 2° degrees anomalies are releated to the know mineralization areas but 3° degree anomaly fields may be related to the unknow and unmined, new mineralization fields. KEY WORDS: Akdağmadeni (Yozgat), Göndelenözü Stream, lead-zinc deposits, stream sediment geochemistry.