Jipslerde dolinlerin oluşum mekanizmaları açısından süreksizlik özelliklerinin etkilerinin araştırılması: Kuzeydoğu Sivas örneği

Abstract

Jipslerin yeraldığı alanlar, Türkiye'nin yaklaşık % 5'lik bir bölümünü oluşturmakta olup en büyük dağılımı Sivas havzasında yer almaktadır. Sivas yöresindeki jipsler, irili ufaklı birçok karstik özelliği barındırmakta olup, bölge için değişik morfometri ve türlerdeki dolinler ana karstik özellik durumundadır. Havzada genel olarak çökme ve çözünme dolinleri en çok gözlenen dolin türleridir. Bölgedeki dolinlerin çoğunluğunu çanak şekilli dolinler oluşturmasına karşın huni şekilli dolinler de mevcut olup, yoğunlukları daha azdır. Çalışma alanında kuyu şekilli dolinler ise çok az gözlenmekle birlikte oluşumları yeni başlamış sığ dolinler bu gruba girmektedir. Doğada kayalar; tabakalanma, fisürler, faylar ve eklemlerle sınırlanmış kaya kütleleri olarak gözlenmekte olup, süreksizlikler aracılığıyla kaya kütlesi karakteristiklerinin ortaya konulması jipslerde oluşan yeraltı açıklıklarının duraylılığının anlaşılması açısından oldukça önemlidir. Buna karşın, henüz dolin oluşabilirliği analizlerinde bu özellikler koşulsal faktör olarak düşülmemiş ve aralarındaki ilişkiler ayrıntılı olarak araştırılmamıştır. Bu tez çalışmasında, dolin oluşumu ve kaya kütlesi arasındaki ilişkiler ayrıntılı olarak araştırılarak kaya kütlesi özelliklerini temel alan dolin oluşabilirliği haritası üretilmiştir. Dolin oluşabilirliği haritalarının performans analizleri, yöntem ve modelde kullanılan kaya kütlesi parametrelerinden oluşan koşulsal faktörlerin tatmin edici olduğunu göstermektedir. Bu çalışmada, kaya kütlesi özellikleri temel alınarak oldukça hassas bir harita oluşturulmasına rağmen, dolin oluşabilirliği haritalarında tek başına bu özelliklerin kullanılması yeterli olmayabilir. Çünkü dolin oluşabilirliğini kontrol eden çevresel, jeolojik, morfolojik, arazi kullanımı, bitki örtüsü, vb. diğer birçok faktör de söz konusudur. Bu tez çalışması ile elde edilen sonuçlar, kaya kütlesi özelliklerinin dolin oluşabilirliği analizlerinde diğer faktörlerle birlikte kullanılmasının oldukça önemli olduğunu özellikle göstermektedir.

Gypsum covers an area of approximately 5% in Turkey and mainly distributed in Sivas basin. Many karst structures having various sizes are observed in the region, However different types of dolins which have different morphometric characteristics are the main karst type. Collapse and dissolution dolins are widespreadly observed in the basin. The dolins in the basin are generally dish shaped, However cone shaped dolins are also rarely observed. Shaft shaped dolins accompaniy theothers and they form the doline group which are shallow and started to occur newly. Rock in nature is observed as a rock mass which is a discontinuous medium with joints, faults, fissures, fractures, bedding planes, etc. That?s why a detailed description of the discontinuities, their structure, and their condition can provide valuable insights into potential rock mass behavior. Although identification of the, the rock mass characteristics by means of discontinuities is very important to find out the stability of the underground openings in gypsum, they have never been considered as conditioning factor of doline susceptibility analyses, and relationships between them have not yet been investigated in detail. In this thesis, relationships between rock mass properties and dolin formation mechanisms were investigated in detail and the doline susceptibility map based on the rock mass parameters were prepared. Evaluation of the validation of the doline susceptibility map indicated that the methodology and conditioning factors consisting of rock mass parameters used in the model can be considered as satisfactory. Although a precise map was obtained in this study considering the rock mass parameters, the results this does not mean that the rock mass parameters are solitary enough to construct a doline susceptibility map. Because there are many other affecting factors of doline occurrence such as; environmental, geological, morphological, land-use, vegetation, etc. This thesis especially points out that the rock mass parameters must be included in the doline susceptibility analyses together with the other factors