Gençlerde sigaradan korunma konusunda akran eğitimi programının etkinliği

Abstract

Amaç: Sigara önemli bir halk sağlığı sorunudur. Sigara içenlerin önemli bir bölümü sigara kullanmaya gençlik döneminde başlamaktadır. Bu nedenle sigara konusunda gençlere yönelik eğitim programları önemlidir. Bu çalışma gençlerde sigara konusunda yürütülecek olan akran eğitimi programının sigara kullanma davranışı (sigara içme, düzenli sigara içme, sigarayı deneme, sigarayı bırakma) üzerindeki etkisini değerlendirmek amacı ile planlanmıştır.Gereç ve Yöntem: Araştırma girişimsel tiptedir. Daha önce hiç sigara içmemiş olanlarda düzenli sigara içme hızının (hafta?1 sigara) girişim grubunda %2, kontrol grubunda %4 olacağı öngörülmüş; tip 1 hata düzeyi %5 ve güç %80 olarak alınmıştır. Girişim ve kontrol gruplarında 2480 gencin bulunması gerektiği hesaplanmıştır. Araştırma Manisa Kent Merkezinde 3 farklı liseye devam eden öğrencilerde yürütülmüştür. Bu okullara 2007-2008 eğitim-öğretim yılında devam eden öğrencilerin (n= 1737, katılım oranı %89,6) sigara kullanma ile ilgili verileri kontrol grubu verisi olarak, aynı liselere 2008-2009 yılında devam eden öğrencilerin sigara kullanma ile ilgili verileri ise girişim grubu verisi (n=1787, katılım oranı %81,0) olarak kullanılmıştır. Akran eğitimi programı şeklinde yürütülecek girişim 2008-2009 eğitim öğretim yılında uygulanmıştır. Toplam 150 akran gönüllüsüne eğitimler verilmiş (20 kişilik grup, 15 seans), akran gönüllüleri arkadaşlarına sigaradan korunma konusunda eğitim ve destek vermişlerdir. Araştırmanın verileri Mayıs 2008 ve Mayıs 2009'da uygulanan öğrencilerin doldurduğu anketlerle toplanmıştır. Programın etkinliği sigara kullanma davranışı (sigara içme, düzenli sigara içme, sigarayı deneme, sigarayı bırakma) ile değerlendirilmiştir. Ankette ayrıca sosyodemografik verilerle gençlerin 1 yıl öncesine ait sigara kullanma davranışı ile ilgili bilgiler sorgulanmıştır. Ek olarak akran gönüllülerine uygulanan anket ve tuttukları günlüklerle program konusundaki deneyimleri sorgulanmıştır. Veriler SPSS for Windows 10.0 istatistik paket programında değerlendirilmiş, analizlerde ki kare testi ve lojistik regresyon analizi kullanılmıştır.Bulgular: Önceki yıl arkadaşları ile sigara konusunda görüştüğünü belirten gençlerin oranı kontrol grubunda %49,1, girişim grubunda %45,5'tir (p>0,05). Önceki yıl hiç sigara içmemiş olan gençlerde içicilik insidansı kontrol grubunda %3,2 olup, girişim grubunda bu hız %2,9'dur (p>0,05). Önceki yıl sigarayı denemiş olanlarda bir yıl sonunda içicilik insidansı kontrol grubunda %6,3, girişim grubunda %9,4'dur (p>0,05). Önceki yıl haftada 1 sigaradan daha az sigara içenlerde içicilik oranı kontrol grubunda %72,2, girişim grubunda %71,3 (p>0,05), önceki yıl haftada 1 sigaradan daha fazla sigara içenlerde içicilik oranı kontrol grubunda %81,8, girişim grubunda %77,9'dur (p>0,05). Sigara içen gençlerin tümü en az haftada bir sigara içtiğinden girişim programının etkinliği düzenli sigara içme davranışı açısından da benzer bulunmuştur. Önceki yıl hiç sigara içmemiş olan gençlerde sigarayı deneme insidansı kontrol grubunda %3,2, girişim grubunda %3,9 (p>0,05)'dur. Önceki yıl sigara içen gençlerden hiç biri program sonunda sigarayı bırakmamıştır.Sonuç ve öneriler: Araştırmanın sonuçları akran eğitimi programının sınırlı da olsa öğrencilerin sigara kullanma davranışını azalttığını düşündürmektedir. Bu konuda daha büyük gruplarda, uzun izlem dönemi olan akran eğitimi programlarının yürütülmesi önerilebilir.Anahtar kelimeler: Sigara, akran eğitimi, sigara içme, düzenli içici, sigarayı deneme

Summary:Aim: Smoking Is a major public health problem. A substantial proportion of smokers start smoking during adolesence period. Therefore, smoking control programmes for young people is important. This study was planned evaluate the impact of the peer education program on smoking incidence, regular smoking incidence, incidence of try smoking and incidence of smoking cessation.Material and methods: The study type is interventional study. Regular smoking (1 cigarette?week) incidence among nonsmokers at baseline was taken 2%f or intervention group while it was assumed 4% for control group. Type 1 error was taken 5% and power was taken 80%. We calculated sample size as 2480 for each group. The study was carried out at three high schools in Manisa City Center. The control group was the students who attend these schools at 2007-2008 (n= 1737, participation rate 89,6%) while those attend at 2008-2009 composed of intervention group (n=1787, participation rate 81,0%). Peer education program was carried out in the 2008-2009 academic year. There were 150 peer volunteers in total. They were trained in three sessions in groups of 20 people. Peer volunteers were wanted to educate their friends informally on smoking prevention. The data were collected by two self reported questionnaires which were applied in May 2008 and in May 2009. Programme efficacy were evaluated obtaining smoking incidence, regular smoking incidence, incidence of try smoking and incidence of smoking cessation of the study groups. The questionaires consist of sociodemographic data and smoking status at previous year and current year. We also collected the data on experience of peer volunteers by using diaries and self reported questionaires. The data were analyzed using SPSS for Windows 10.0 statistical package programme. Chi-square test and logistic regression analysis were used for analysis.Results: The proportion of the students who talked about smoking during the previous year was 45,5% in control group while it was 49,1% in intervention group (p> 0.05). Smoking incidence among non smokers at baseline was 3,2% and 2.9% in control group and intervention group, respectively (p> 0.05). Smoking incidence among the students who tried smoking at baseline was 6,3% and 9,4% in control group and intervention group, respectively (p> 0.05). Smoking prevalence among the students who were smoking less than 1 cigarette per week at baseline was 72.2% in the control group and it was 71.3% in intervention group (p> 0.05). Smoking prevalence among the students who were smoking 1 cigarette or more per week at baseline was 81,8% in the control group and it was 77,9% in intervention group (p> 0.05). We found the similar results for regular smoking since all of the smokers smoke 1 cigarette or more per week. The incidence of try smoking during previous year among nonsmokers at baseline was 3,2% for control group while it was obtained 3,9% for intervention group (p> 0.05). None of the smokers at baseline quit smoking at the end of the program.Conclusion:The results of the survey showed that peer volunteers education programme on smoking prevention has a limited effect on smoking prevention. The studies with larger sample size and with longer follow up on impact of peer educational programmes on smoking prevention period should be carried out.Key words: Smoking, peer education, smoking, regular smokers, try smoking