Bütçe sürecine yönelik reform stratejileri (Türkiye için bir strateji önerisi)

Abstract

ÖZET Son yirmi yıl boyunca bütçe sistemlerinde birçok reform girişimine yol açan yaklaşımlar Dünya çapında yayılmıştır. İngiltere, ABD, Avustralya, Yeni Zelanda ve son olarak Kanada sürdürülemez mali koşullarla karşılaşmış ve bu duruma, bütçeleme, mali yönetim ve raporlama sistemlerinde önemli reformlarla çözüm aramışlardır. Bu reformlar da; bütçe formülasyonu, bütçe uygulaması, finansal raporlama, performans denetimi, planlama ve önceliklerin oluşturulmasının bütünselliği vurgulanmaktadır. Harcama toplamlarının stratejik kontrolü, öncelik oluşturma ve sonuçlar için hesap verme sorumluluğu ile idari otoritenin devredilmesi vasıtasıyla daha büyük etkinlik ve verimlilik düzeyinin sağlanması üzerinde durulmuştur. Bu genel yaklaşımlar kamu sektörü yönetiminde oldukça farklı tarihi geleneklere sahip ülkelerde ortaya çıkmıştır. Bütçe sistemi kurumlarında reformlar yapan ülkelerin koşullan birçok açıdan birbirine benzememektedir. Ancak Türkiye'nin bu ülkelerin deneyimlerinden yararlı noktalan alabilmesi için yeterince benzerlikler bulma olanağı hep mevcut olmuştur. İlke olarak iyi işleyen bir bütçe sistemi, performans açısından üç anahtar hedef olan; `makro mali disiplin`, `tahsis etkinliği` ve `teknik etkinliği` başaracak fonksiyon ve kararlan kolaylaştırmalıdır. Türk Bütçe Sistemi bunların tümü açısından sadece ileri düzeyde endüstriyel ülkelerde ulaşılmış standartlarla değil bununla birlikte birçok gelişmekte olan ülkede ulaşılmış standartlarla karşılaştmldığmda, ortaya çıkan tablo hiç iç açıcı değildir. Buna ilave olarak, kamu harcama yönetimi ve hesap verme sorumluluğunun alt yapısı önemli yapısal zayıflıklar sergilemektedir. Mevcut sistem modern bir ekonomi yönetimi açısından bütçeyi işlevsizleştirmektedir. Türk Bütçe Sistemi eğer etkin bir devleti desteklemek istiyorsa büyük bir reforma ihtiyaç duymaktadır. Türkiye'ye özgü problemler; reformun bütçe kapsamının arttınlması, politikalann oluşturulması için kapasite geliştirilmesi, orta vadeli bir çerçeveye sahip bütçeyi ve merkezi bir şekilde kontrol edilen bir bütçe sisteminden harcamacı kurumlara kaynakların kullanımında esneklik sağlayan ve sonuçlar için sorumlu tutulduklan bir sisteme kademeli bir şekilde geçilmesini vurgulamanın zorunlu olacağı izlenimi vermektedir. Bu reform için politik anlayış ve destek, bütçelemeyi hükümet politika ve programlannı destekleyen bir araç haline getirmenin sağlanması için hayati önem taşımaktadır. XII

ABSTRACT Over the past twenty years a set of ideas have spread around the world that have led to a large number of attempts at reform of budget systems. United Kingdom, USA, Australia, New Zealand and finaly Canada faced an unsustainable fiscal situation and responded with major reforms of the systems of budgeting, financial management and reporting. These reforms emphasise the integration of planning and priority setting, budget formulation, budget execution, financial reporting and performance auditing. There has been an emphasis on strategic control of aggregate spending and priority setting and facilitation of greater efficiency and effectiveness through delegation of management authority with accountability for results. These general approaches have emerged in all parts of the world, and across countries that have quite different historical traditions in public sector management. As with Turkey the situations of these countries when they change the institutions of budget system were unique in many ways, but there were sufficient similarities for Turkey to be able to take useful points from their experiences. From the perspective of performance, a well functioning budget system should facilitate decisions and actions that achieve the three key objectives: aggregate fiscal discipline, allocative efficiency and technical efficiency. On all these three counts the Turkish system of budget, performs very badly not only in comparison to standarts achieved by most industrial countries but also by the standarts achieved by many developing countries. In addition of this, each of the infrastructure of public expenditure management and accountability displays major structural weaknesses. The current system renders the budget dysfunctional for the purpose of managing a modern economy. Turkish budget system requires a major reform if it is to support an effective government. The specific problems in Turkey suggest that reform will need to emphasize: increasing comprehensiveness of the budget, developing the capacity to formulate policies, budget with a medium term perspective and gradually moving away from a centrally controlled budget system to one where spending agencies are provided with flexibility in using resources and are held responsible for results. Political understanding and support for this reform is vital to make budgeting a tool that supports government policies and programs. XIII