Doksan Üç Harbinden (1877-1878) 1923`e Karabağ meselesi

Abstract

ÖZET Uzun yıllar Safevi, Osmanlı ve Rusya Devletleri: arasında nüfuz mücadelelerine sahne olan Azerbaycan toprakları ve dolayısıyla Karabağ; XIX. yüzyıl başlarında Rusya'nın hakimiyeti altına girmiştir. Rusya tarafından bölgeye yönelik uygulanan `Ermeni İskan Politikası` neticesinde Karabağ' ın demografik yapısı Ermeniler lehine değişmeye başlamıştır. Bölgenin demografik yapısının hızla Ermeniler lehine değişmesine rağmen Ermeniler ile Türkler uzun yıllar huzur içinde yaşamışlardır. Ancak 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı ve savaşı izleyen Ayastefanos ve Berlin Andlaşmalarından sonra Anadolu'da başlayan Ermeni olayları, 1905 Rus İhtilali sonrasında Kafkasya'da da etkisini göstermiştir. Bölgede tek hakim unsur olarak bağımsız bir Ermeni Devleti kurma idealinde olan Ermeniler, Türklere karşı silahlı mücadeleye girişmişlerdir. Azerbaycan topraklarında yaklaşık iki yıl süren (1905-1907) Türk-Ermeni çatışmaları esnasında yüzlerce Türk Köyü Ermenilerin saldırılarına maruz kalmış, bu saldırılarda Müslüman ahali katledilmiş ve malları yağmalanmıştır. 1907 sonrasında sağlanan barış ortamı münferit olaylar dışında 1917 yılına kadar devam etmiştir. Bu dönemde Anadolu topraklarında `Tehcir` olayı ile son bulan Ermeni faaliyetleri, yönünü günümüz bir kez daha Azerbaycan topraklarına çevirmiştir. 1917 Bolşevik İhtilali sonrasında Kafkasya'daki kaos ortamından yararlanan Azeriler, Gürcüler ve Ermeniler bağımsız birer devlet kurmalarına rağmen Ermeniler, Azerbaycan toprakları üzerinde hak iddialarını sürdürmüşlerdir. Ermenilerin hak iddiaları özellikle jeopolitik ve jeostratejik olarak önemli bir konuma sahip olan `Dağlık Karabağ` üzerinde yoğunlaşmıştır. Her fırsatta Karabağ'ı Ermenistan'a bağlamaya çalışan Ermeniler bu emellerine ulaşamayınca, en azından bölgenin dağlık kısmının özerk bir statüye kavuşturulması suretiyle Azerbaycan'dan koparılması yolunda ilk adımı atmak istemişlerdir. 1923 yılında bölgede `Dağlık Karabağ Muhtar Vilayeti`nin oluşturulması suretiyle de Ermeniler hedeflerine ulaşmışlardır.

ABSTRACT Azerbaidjani lands that had witnessed struggles for influence between the Ottoman State, Savafids and Russia for a long time fell under Russian control at the beginning of the 19 th century. As a result of Armenian Settlement policy that Russia applied in this region changed demographic structure of Karabağ in favor of Armenians. Despite this, Armenians and Turks had lived peacefully for a long time. However, Armenian incidents that began after the Russia-Turkish War of 1877-78 and* subsequent Treaty of Ayestefanos and Berlin Congress became influential in Caucasia during past 1905 Revolution. Armenians who desired to establish an independent Armenian state in the region began armed struggle against the Turks. During the Turkish-Armenian conflict that lasted about two years (1905-1907), hundreds of Turkish villages faced Armenian attacks and were killed. Peacefull atmosphere that began in 1907 continued in general until 1917. In this period, Armenian activities that ended in Anatolia due to `forced migration of Armenians` were directed once again to Azerbaidjani lands. Even though Azeris, Georgians and Armenians founded their own independent states after the Bolshevik revolution. Armenians continued their claim to Azerbaidjani lands. Their claims focused especially on Mountainous Karabagh that has had geopolitical and geostrategical significance. When Armenians did not obtain their goals of including Karabagh into Armenia, they tried to seperate this region from Azerbaidjan, at least, by providing an autonomous status to Karabagh. In 1923, Armenians succeded at this goal when Russia accepted `Autonomous Mountainous Karabagh`.