Lise öğrencilerinin vücut kitle indeksi ile yeme davranışı bozukluğu, benlik kavramı ve kendini algılama arasındaki ilişki

Abstract

Araştırma; lise öğrencilerinin vücut kitle indeksi ile yeme davranışı bozukluğu, benlik kavramı ve kendini algılama arasındaki ilişkiyi incelemek amacıyla kesitsel tipte yapılmıştır. Tabakalı rastgele örnekleme yöntemi ile Bursa ili merkez ilçelerindeki 9 farklı türde eğitim veren liselerden seçilen 953 öğrenci çalışmaya alınmıştır.Veriler, `Öğrenci Tanıtım Formu` , `Yeme Tutum Envanteri – EAT-40 (Eating Attitude Test) Ölçeği ` , Pier-Harris Çocuklar İçin Öz Benlik Kavramı Ölçeği ve Sosyal Karşılaştırma Ölçeği kullanılarak toplanmıştır. Öğrencilerin ağırlık, boy uzunluğu, bel çevresi ve kalça çevresi ölçümleri yapılmıştır. Araştırmaya katılan öğrencilerin % 56,9'i (n:542) kız, %43,1 (n:411) erkek olup yaş ortalaması 15,74±1,27 bulunmuştur. Öğrencilerin beden kitle indeksi(BKI) ortalaması 21,14±3,43 olup, yaşa ve cinsiyete göre BKİ'leri değerlendirildiğinde % 12.6' sının kilolu (hafif şişman), %3.3'ünün obez, %2,7'sinin zayıf olduğu ve toplam %18.6'sının kilo ile ilgili sorun yaşadığı tespit edilmiştir. Öğrencilerin yeme tutum puan ortalaması 20.59±11.69, benlik kavramı puan ortalaması 56.07±10.13, sosyal karşılaştırma puan ortalaması 69.51±25.31 olarak bulunmuştur. %12.3'ünde yeme bozukluğu vardır, %14.4'ünün benlik kavramı düzeyleri düşüktür. Vücut ağırlığı durumları ile yeme bozukluğu durumları ve benlik kavramı düzeyleri arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (p>0.05).Öğrencilerin yeme tutumu puanlarını etkileyen faktörler incelendiğinde; kızların puanı erkeklerden yüksek bulunmuştur. Okulunu isteyerek seçmeyenlerin, annesi okur-yazar olmayanların, annesi ev hanımı olanların, ailesi düşük gelir grubundakilerin YTT puanı diğerlerinden yüksektir. Okullara göre ise en yüksek YTT puanı Kız Meslek Lisesinde, en düşük puan ise Fen Lisesinde okuyanlardadır. Okullar arasında YTT puanı önemli farklılık göstermektedir. Annesi şişman ve ailesinde kilolu birey olanların, sağlık problemi olanların, kişilerarası ilişkilerde zorluk çekenlerin, ailesinin tutumuna kızan ve ilgisiz bulanların, diyet yapanların, düzenli kahvaltı, öğle ve akşam yemeği yemeyenlerin, kilo vermek isteyenlerin, kilosunu hergün kontrol edenlerin YTT puanı da diğerlerinden yüksek bulunmuştur. Uykuya yatış zamanı ve kalitesi de yeme tutum puanını etkilemektedir. BKİ değeri ile ailedeki birey ve kardeş sayısı arttıkça YTT puanı artmakla birlikte aradaki ilişkinin zayıf olduğu saptanmıştır (p<0.05).Benlik kavramı puanlarını etkileyen faktörler değerlendirildiğinde; erkeklerin benlik kavramı puanı kızlarınkinden yüksek bulunmuştur, Okulunu isteyerek seçenlerin, başarılı ve sosyal güvencesi olanların, kişiler arası ilişkilerde zorluk çekmeyenlerin, ailesinin tutumundan mutlu olanların, ailesinin kararlarına saygı duyduğunu veya sınır koymadığını belirtenlerin, kilosunu fazla bulanların, rahat uyuyanların benlik kavramı puanları diğerlerinden yüksektir. Buna karşın; annesi okur-yazar olmayanların, sağlık problemi olanların, sigara içenlerin, bazen besin takviyesi alanların, düzenli egzersiz yapmayanların düzenli kahvaltı, öğlen ve akşam yemeği tüketmeyenlerin, diyet yapanların benlik kavramı puanları diğerlerinden düşüktür. Kilo alınca yapılanlar da benlik puanı etkilemektedir. Yaş ve kardeş sayısı arttıkça benlik kavramı puanı düşmekle birlikte aradaki ilişkinin zayıf olduğu saptanmıştır (p<0.05).Sosyal karşılarma puanını etkileyen faktörler incelendiğinde ise; erkeklerin puanı kızlarınkinden yüksek bulunmuştur. Babası çalışmayan ve ortaokul mezunu olanların, annesi işçi olanların, orta düzeyde geliri olanların puanı düşüktür. Annesi üniversite mezunu olanların, parçalanmış ailede yaşayanların puanı ise yüksektir. Ailedeki kişi ve kardeş sayısı ile bel/kalça oranı arttıkça puan düşerken TV izleme süresi ile BKİ değeri arttıkça artmakta olup aradaki ilişkinin zayıf olduğu saptanmıştır. Egzersiz yapanların, değişik saatte uyuyanların, alkol kullananların, düzenli akşam yemeği yiyenlerin, öğün sayısı 6+ olanların, kişiler arası ilişkilerden güçlük çekmeyenlerin, ailesinin tutumuna kızanların sosyal karşılaştırma puanı diğerlerinden yüksektir (p<0.05). Yapılan korelasyon analizleri sonucunda; öğrencilerin yeme tutum puanı ile benlik kavramı puanının azaldığı, benlik kavramı puanı artıkça sosyal karşılaştırma puanının da arttığı (p< 0.001), ancak bu ilişkilerin zayıf olduğu, yeme tutum puanı ile sosyal karşılaştırma puanı arasında ise anlamlı bir ilişki olmadığı saptanmıştır (p>0.05). Öğrencilerin kilolarını algılamalarında da sorun olduğu saptanmıştır. Zayıf olan öğrencilerden % 50.0'si kendini fazla kilolu olarak değerlendirirken, normal kilolu öğrencilerin %35.4'ü fazla kilolu olduğunu ifade etmektedir. Kilolu (%73.3) ve şişman (%80.6) öğrencilerin ise çoğunun durumlarının farkında olduğu tespit edilmiştir.Sonuç olarak, lise öğrencilerinin adolesan dönemindeki değişimleri ve çevresel etmenlerin etkisiyle yeme bozukluklarına yatkın olabileceği tespit edilmiş olup, yakından takip edilmesi gereken yaş grubu olduğu söylenebilir.Anahtar kelimeler: Yeme bozuklukları, EAT40, yeme tutum testi, vücut kitle indeksi, benlik kavramı, sosyal karşılaştırma

This study is conducted cross sectionally on 936 high school students who are randomly sampled through 9 different types of high schools in Bursa city (Turkey), to determine the association in between body mass index and eating disorders, self-esteem and self perception. The data are gathered via student identification form, eating habit inventory EAT-40 (Eating Attitude) test`, Piers-Harris Children's Self-Concept Scale and Social Comparison Scale. Weight, height, waist and hip circumferences of the students were measured. 56, 9% of students are female (n: 542), 43, 1% are male (n: 411) and mean age of the whole group was 15, 74±1, 27. The mean body mass index (BMI) of the students was 21,14±3,43 kg/m2 and when age and gender was taken into consideration 12.6% was moderately overweight, 3.3% was obese, 2,7% was thin and as a total 18.6% had problems related to body weight. Of the students; the mean eating attitude test scores was 20.59±11.69, the mean self-esteem score was 56.07±10.13, the mean social comparison scale score was 69.51±25.31. Among the students 12.3% had eating disorders and 14.4% had low self-esteem scores. No significant association was found between body weight, eating disorders and self esteem scores (p>0.05).Examining the factors that affected eating attitude test scores, it was found that girls' scores were higher than of boys'. The eating attitude test scores were higher in students who had been involuntarily attended their schools, with illiterate mothers, whose mothers were housewives, with families having total a lower income. The higher eating attitude test scores were found in students attending to the vocational school for girls and the lowest scores were in the students of science high school. The eating attitude test scores differed significantly among the schools. The eating attitude test scores were higher in the students with obese mothers, with overweight family individuals and people having health problems, having difficulties in interpersonal relationship, in students who got angry with their families' attitudes, who find their families disinterested, who had dieting, who had no regular breakfast, lunch and dinner, who intended to lose weight, those who had controlled their weight on every day basis. Also going to bed time and the quality of sleep affected the eating attitude test scores. The BMI and number of family members and siblings increased with increasing eating attitude test scores, but the relation was not significant (p<0.05). When the Self-esteem scores were examined it was found that boys scored higher than girls. Self-esteem scores are higher in students being volunteer for the school that they attended, having success in the school, having social security, having no difficulties in interpersonal relationship, being happy with families' attitudes, who found themselves overweight, stating that their family respected their decision and has put no limitations, having no sleep problems. In contrast; self-esteem scores were lower in students whose mothers were illiterate, who had health problems, who smokes, who takes nutritional supplements, who do not perform regular exercise, who had no regular breakfast, lunch and dinner, who were on a diet sometime. The self-esteem scores decreased with increasing number of siblings, but the association was not significant (p<0.05).Social comparison scores of the boys were higher than of the girls'. The social comparıson scores of students with unemployed fathers, having worker mothers, and students with moderate family income were significantly low. The social comparison scores were lower in students whose mothers with university degree and in those with separated families. The scores decrease with increased number of family members and siblings and increased waist-hip ratio. The social scores were lower in students who exercise, who goes bed at irregular times, who consumes alcohol, who have regular dinner, who had meals more than 6 times a day, who had no problems in interpersonal relationships,and in those who were unpleasant with their families' attitudes (p<0.05). The correlation analyses revealed that; as eating attitude test scores increased the self-esteem points decreased and when self esteem point scores increased the social comparison scale points also increased (p<0.001), but the relation was weak and there were no significant association between the eating attitude test score and social comparison scale score (p>0.05). A weight perception problem is observed among the students. 50% of thin students thought that they were overweight, and 35.4% of normal weight students thought that they were overweight. 73.3% of overweight and 80.6% of obese students were aware of their status.As a result; the development of the adolescents and environmental factors make the group susceptible to eating disorders and this age group needs to be closely monitored. Key word: Eating disorders, EAT–40, eating attitude test, body mass index, self esteem, social comparison