Tuhfe-i Husami (16.yüzyıl)çeviriyazı ve dil ögelerinin incelenmesi

Abstract

Bu çal mada, Hüsâmî ya da Hüsâmettin Efendi taraf ndan yaz lan ve bir 16.yüzy l eseri olan Tuhfe-i Hüsâmî yi inceledik. Tuhfe kelimesi hediye anlam nagelir. Tuhfe, bir dilin sözlü ü ya da dilbilgisiyle ilgili bir terimdir. Eserde Hüsâmî,Fars dilini incelemekte ve Türklere bu dili ö retme amac gütmektedir.Bu eser konu ve yöntem olarak kendi döneminde tektir. Tuhfe-i Hüsâmî denönce Anadolu sahas nda böyle manzum bir dilbilgisi kitab yla kar la lmam t r.Kitab n sonundan ö rendi imiz kadar yla o, bu kitab on iki ya ndayken yazm t r.Bu önemli bir noktad r. Bizi bu konuda dü ünceye sevk etmi tir. Eserde ikinciönemli olan nokta eserin yöntemidir. Hüsâmî, al la gelmi bir dilbilgisi kitabyazmak yerine Farsçan n kural ve sistemini naz m türünde anlatmay seçmi tir.Eser 1549 da yaz lm t r. 16. yüzy lda yaz lan metinlerden ö rendi imizkadar yla Osmanl mparatorlu u nun dili Farsça ve Arapçadan etkilenmi tir. Buetkilenmeler sonucunda Türkçe pek çok de i ikli e u ram t r. Divan edebiyat n ndilinin Farsça ve Arapça kelimelerle dolu olmas na kar n, Tuhfe-i Hüsâmî nin dilisade ve anla l r kelimelerden müte ekkildir. Bu ba lamda bu metin, Türkçeninde i ti i geçi döneminde yaz lm t r. Biz ayr ca eserin imlas nda UygurTürkçesinin ve Eski Anadolu Türkçesi imla özelliklerine tesadüf ettik. Metnin imlakurgusu, kelimelerin biçimbilgisi, seslerin foneti i Uygur, Eski Anadolu Türkçesi,Arapça ve Farsça terimlerinde yaz lm t r. Bu çok önemli ve üzerinin örtülmemesigereken bir eydir.Tuhfe-i Hüsâmî nin kar la t rmal çeviri yaz s n yapt ktan sonra yapt ktansonra Tuhfe-i Hüsâmî nin dilinin biçimbilgisi, sesbilgisi ile ilgili dil ögeleriniinceledik.Bizim as l hedefimiz 16. yüzy lda yaz lm bir eseri ortaya ç karmak ve bukitab n o dönemde yaz lm gramer itaplar ndan farkl olarak naz m eklindeyaz ld n göstermekti.

In this study, we dealt with a 16th century text named Tuhfe-i Husami written byHusami or Husamettin Efendi. The word Tuhfe means present and deals always withgrammar or dictionary of a language. Here Husamettin Efendi examines PersianLanguage and aims at teaching this language to Turkish people.After examining the text, we saw that the method and the theme is the first oneuntil his time and during his era. we mean, a poetry-style grammar book is not seen byHusamettin Efendi s time. As far as we learn at the end, he has written the text when hewas 12 years old. This is an important point and has caused us to think about it. Thesecond thing that is very important is the method. Instead of writing a usual grammarbook, he has chosen poetry to explain the rules and systems of Persian.The date in which it was written is 1549. This is a very important date. As welearn from the texts written in 16th century, the language of Ottoman Empire was affectedby Persian and Arabic. As a result of these influences, Turkish has changed a lot.Although the language of Divan Literature was full of Persian and Arabic, the languageof Tuhfe-I Husami was very simple and full of Turkish itself. This means that this text iswritten in time where Turkish was changing and the era was a transitional era. We alsodiscover that the orthographic rules are influenced by Old Anatolian Turkish and OldUyghur language. The orthography of the text and phonetics of the sound andmorphology of the words are written in terms of Old Uyghur, East Anatolian Turkish,Persian and Arabic. This is very important and ought to be uncovered.Thus, in this study after making a transliteration and an edition critique, Iexamined the elements of the language dealing with phonetics, phonology andmorphology of the language of Tuhfe-i Husami.My main goal was to introduce a text written in 16th century and to show a uniqueplace of it among other grammar books because of its poetry-style method. If I havesuccessfully finished my work I will be happy.