Hezarfen Hüseyin Efendi`nin `Tenkihu`t-tevarih` adlı eserinin Selçukluların zuhurundan Osmanlı Devleti`nin kuruluşuna kadar geçen bölümlerinin transkripsiyon ve değerlendirmesi

Abstract

Hezarfen Hüseyin Efendi, 17. yüzyıl Osmanlı tarihinin önemli bilimadamlarındandır. Bilimin çesitli dallarında (tarih, coğrafya, tıp, dilbilim, ilahiyatvb.) değerli eserler vermistir. Bunlar arasında en dikkat çekeni ?Tenkihu't-Tevarih? adlı eseridir. Kitap, muhteva ettiği konular itibariyle farklı ve özeldir.Bunun yanı sıra, müellifin yabancı kaynaklardan (Yunanca, Latince vb.)faydalanmıs olması ve kronolojik tarihçilikten ayrı bir yol izlemesi ile kitap, dahada önem kazanmaktadır.?bn Halduncu tarih anlayısına sahip olduğu anlasılan müellifin bu kitabı,genel tarih niteliğinde olup Osmanlı tarihçiliğinde türünün ilk örneklerinden debirisidir. Müellif, kitapta ele aldığı konular hakkında kısa ve özlü bilgilervermektedir. Zaten kitabın adının anlamı da ?Melikler Tarihinin Özeti?dir.Kitapla ilgili batıda bazı çalısmalar yapılmasına karsın ülkemizde herhangi birçalısma yapılmamıstır. Bu tez, Hezarfen Hüseyin Efendi ve eserleriyle ?Tenkihu't-Tevarih?in Selçuklulardan Osmanlı Devleti'nin kurulusuna kadar geçenbölümlerinin transkripsiyon ve değerlendirilmesinden olusmaktadır.Tenkildi metnin bulunduğu kısımda su konular yer almaktadır: AnadoluSelçukluları, Danismendliler, Cengiz Han ve oğullarının devleti (Moğollar), MusulHalep ve Sam Atabeyleri, Timurlular Devleti, Kırım Hanlıkları, Tolunoğulları,?hsidîler, Safevîler, Fatımiler, Eyyübîler, Memlûkler ve Anadolu beylikleridir.Kitap incelendiğinde müellifin günümüze ulasmayan birtakım eserlerdenyararlandığı görülmektedir. Bu da kitabın ehemmiyetini arttırmaktadır.Bu çalısma, eserin Manisa nüshası esas alınmak üzere Diyarbakır veHamidiye nüshaları ile karsılastırılması suretiyle hazırlanmıstır. Tezin sonuna birsözlük ve tenkidli metnin Manisa nüshasında yer alan kısımlarının tıpkıbasımıilave edilmistir. Kısacası bu tezle 17. yüzyılda yasamıs bir Osmanlı TarihçisininOrtaçağ Türk ?slam tarihine yaklasımı ortaya konmustur.Anahtar KelimelerHezarfen Hüseyin EfendiTenkihu't-TevarihSelçuklularMoğollarAtabeyler

Hezarfen Hüseyin Effendy was one of the most important scientists of 17thcentury Ottoman History. He gave valuable Works of art in different branches such ashistory, geography, medicine, filology, theology etc? The most important one amoungthem is ?Tenkihu?t-Tevarih?. The book is spacial and different in terms of the subjectsit deals with. Besides, the important of the books increases becouses the writers usedforeign sources (Greek, Latin etc?) and followed a different method than theunderstanding of chronological history.This book?s writer, who is understood that he follows ?bn Haldun?s ideas, is in thequality of general history and it is one of the first examples of Ottoman historiography.Historian gives short and necessary information about the subjects it deals with. Alsothe meaning of the tittle of the book is ?The summary of the history of Meliks? Eventhough there was some studies about this book in the west, there is no study about it inour country. This thesis consist of the transcription and evaulation of the parts betweenHezarfen Hüseyin Effendy and his works and from the Seljuks of the ?Tenkihu?t-Tevarih? till the foundation of Ottoman State.There are these subjects in the criticized text: Seljuks of Anatolian, Danishmends,Chengis Khan and his Son?s State (Mongols), The Atabegids of Musul, Halep and Sham,The State of Timurids, The Khanids of Kırım, Tolunids, ?hshidies, Fatimids, Eyyubids,Mamluks and Begids of Anatolian.This work has been prepared by the comparison of basically exacpted Manisacopy, Diyarbakır and Hamidiye copies. A dictionary and the some publishing of theparts which were in the Manisa copy of criticized text has been added to the end of thisthesis. ?n this thesis the approach to the middle ages Turkish Islamic history of anOttoman historian who lived in the 17th century has been examined.Key WordsHezarfen Hüseyin EffendyTenkihu?t-TevarihSeljuksMongolsAtabegids