Gagauz Türkçesinde istem

Abstract

Bu çalışmada Gagauz Türkçesindeki fiillerin ve edatların istem durumları incelenmiştir. Her fiil ve her edat farklı istem potansiyeline sahiptir. Bir fiilin veya edatın istem yapısının belirlenmesi o fiil veya edat için temel cümle yapısının da ortaya konması anlamına gelir. Bu çalışmada, Gagauz Türkçesindeki fiillerin ve edatların istem potansiyellerinin ortaya konması amaçlanmıştır.Fiillerin seçiminde Abdülmecit Doğru ve İsmail Kaynak tarafından Rusça'dan Gagauz Türkçesine aktarılmış olan ?Gagauz Türkçesi Sözlüğü?nden yararlanılmıştır. Bu sözlükten tespit edilen fiillere Gagauz Türkçesi ile yazılmış yedi eser taranarak örnek cümle bulunmuştur. Böylece inceleme kısmında kullanılan 400 fiil tespit edilmiştir. Bu fiiller oluş, kılış ve durum fiilleri olarak üç bölüme ayrılmış; her bir fiil mantıksal, sözdizimsel ve semantik istem olmak üzere üç düzeyde değerlendirilmiştir. Tespit edilen 400 fiilden 52 tanesinin birden çok anlamı için örnek cümle bulunmuştur. Yani 52 fiil çok anlamlıdır. Bu fiillerin de her bir anlamının istem yapısı ayrı ayrı incelenmiştir. Eğer fiilin istem yapısı Gagauz Türkçesi ile Türkiye Türkçesi arasında farklılık gösteriyorsa bunlar dipnotlarla açıklanmaya çalışılmıştır. Fiillerden sonra Gagauz Türkçesinde yer alan 25 edatın da istem yapısı incelenmiştir. Edatların tespitinde Nevzat Özkan'ın ?Gagavuz Türkçesi Grameri? adlı eserinden yararlanılmıştır. Bu bölümde de 25 edatın istem yapısı örnek cümleler üzerinde incelenmiştir. Böylece bu çalışmayla, Gagauz Türkçesindeki fiillerin ve edatların istem potansiyeli değerlendirilmiştir.Anahtar Sözcükler: İstem, fiil, edat, Gagauz Türkçesi.

In this study, valencies of verbs and postposition in Gagauz Turkish has been examined. Every verb and postposition has different potential of valency. Determining the structure of a verb or postposition means to reveal the basic sentence structure for the verb or postposition. This study aimed at determing the potentials of verbs and postpositions in Gagauz Turkish.Gagauz Turkish Dictionary which was translated from Russian to Gagauz Turkish by Abdülmecit Doğru and İsmail Kaynak has been used for the selection of verbs. For the verbs that detected from the dictionary, sample sentences has been found by scanning the seven works written in Gagauz Turkish. Thus 400 verbs have been determined which were used in part of examination. This verbs have been seperated into three parts as process, activity and state verbs. Each verb has been evaluated in three levels as logical, syntactical and semantic valency. Afterward, sample sentences have been found for multiword meanings of identified 52 verbs. In short; these 52 words are polysemous. Valency forms of each verbs meanings have been examined. If valency form of the verb has differences between Gagauz and Turkey Turkish, these have been explained in annotations. After the verbs valency forms of 25 postposition have been examined. Nevzat Özkan?s work named Gagauz Turkish Grammar has been used in determination of the postposition. In this part, valency forms of 25 postpositions have been examined on sample sentences. In this way, valency potential of verbs and postposition in Gaguz Turkish has been evaluated.Key Words: Valency, verb, particle, Gagauz Turkish