Tanzimat`tan Cumhuriyet`e İzmir`de Kamu hizmeti imtiyazları

Abstract

Osmanlı devletinde Kamu hizmetlerinde imtiyaz uygulaması, XIX. yüzyılda başlamış ve daha çok Batılı sermaye, demiryolu, madenler kentsel altyapı hizmetleri alanında yatırım yapmaya yönelmiştir. Osmanlı Devleti, başta İngiltere ve Fransa olmak üzere 1838-1846 yılları arasında pek çok Avrupa ülkesi ile imzaladığı ticaret anlaşmaları ile dış ticarette serbestilik prensibini benimsemiştir. Yabancıların iç gümrüklerden muaf tutulması, bazı mallardaki ihracat yasağının ve devlet tekelinin kaldırılması, Osmanlı Devleti'ni Avrupa'ya bol ve ucuz hammadde satan, buna karşılık Avrupa'dan mamul madde satın alan açık pazar haline getirmiştir. Bu suretle Osmanlı Devleti'ne, Tanzimat Döneminden itibaren pek çok yabancı sermaye yatırımı gerçekleşmiştir. Bu yatırımlar daha çok demiryolları, limanlar, fenerler, haberleşme, madenler ve kamu hizmetleri olarak kabul edilen su, havagazı, tramvay, elektrik vs. gibi alanlarda olmuştur. Osmanlı Devleti'nde daha çok yerel nitelikli kamu hizmetleri alanında imtiyaz yöntemi uygulanarak, yatırımları gerçekleştirecek kişi veya şirketlere imtiyazlar verilmiştir. Bu çalışmada da, Tanzimat'tan Cumhuriyet'e uzanan süreçte, İzmir şehrindeki yerel nitelikli kamu hizmetlerinden, su, havagazı, elektrik ve tramvay imtiyazlarına dair yaşanan gelişmeler ele alınmıştır.

In the Ottoman State, the use of concession agreements in public services started in 19th century and mostly European entrepreneurs invested in railway construction, mines, and urban infrastructure using these concession agreements. In the 19th century, the Ottoman State signed trade treaties with United Kingdom, France and some other European countries between 1838 and 1846 to further liberalize its trade regime. These treaties exempted foreigners from internal customs, lifted the bans on certain export items, abolished state monopolies and in turn led to exports of abundant and cheap commodities to Europe and imports of processed goods from Europe. All this meant a wide open Ottoman markets for European states. These concession agreements and treaties led to a great deal of foreign capital investments in the Ottoman State especially after the Reform Period. These investments included railways, ports, lighthouses, communications, mines, and certain public services such as coal gas, water, tramway, electricity etc. This study aims to investigate the developments in the local public services in İzmir and water, lighting gas, electricity and tram concessions during the transition period from Reformation to Republic.