Cumhuriyet Döneminde tarihi, sosyal, siyasal ve ekonomik yönüyle Seyhan (Adana) şehri (1923-1956)

Abstract

Tarihi süreç içerisinde Çukurova ile Adana ifadeleri özdeşleşerek adeta birbirinin yerine kullanılır olmuştur. İki ifadenin bu kadar özdeşlemesinde bölgenin verimli topraklarının önemli kısmının Adana vilayeti sınırları içerisinde yer alması önemli bir etken olmuştur. Nitekim bu özelliğinden dolayı tarih boyunca pek çok devlet bölgeye hâkim olmak istemiştir. Bölgeyi en son hâkimiyeti altına alanlar ise Türkler olmuştur. Abbasiler idaresinde bölgeye yerleşmeye başlayan Türkler, önce Ramazanoğulları akabinde de Osmanlı Devleti hakimiyeti altında toplanarak bölgedeki varlıklarını günümüze kadar sürdürmüşlerdir.Türklerin hakimiyeti, sürekli el değiştiren ve karışıklık içerisinde olan bölgeyi idari açıdan olduğu kadar iktisadi ve sosyal açıdan da istikrara kavuşturmuştur. Buna bağlı olarak artan ticari hareketlilik pek çok han, hamam, cami, medrese gibi sosyal yapının inşasına neden olmuştur. Ancak bir süre sonra Osmanlı Devletinin istikrarlı yapısı bozulmaya başlamıştır. Bu durumdan Çukurova bölgesi de etkilenmiştir. Hatta karışıklıktan istifade eden bölgedeki önemli Türkmen aşiretleri isyan teşebbüsünde dahi bulunmuşlardır. Fakat 1833-1840 yılları arasında bölgenin idaresini ele geçiren İbrahim Paşa, bölgeyi otoritesi altına alarak gerçekleştirdiği tarımsal reformlarla Çukurova?nın kaderini değiştirmiştir. Ancak bölgenin hakimiyetinin 1840 yılında Osmanlı Devletine geçmesi ile birlikte asayiş tekrar bozulmuştur. Bunun üzerine Osmanlı devlet adamları, Fırka-ı İslahiye adını verdikleri askeri birliklerle bölgedeki göçebe Türkmenleri kontrol altına alarak yerleşik hayata geçirmişlerdir. Türkmenlerin yerleşik hayata geçirilmesinde pamuk üretimi için ihtiyaç duyulan işgücü açığı da önemli bir etken olmuştur. Artan tarımsal üretim bölgedeki ilk sanayi tesislerinin ortaya çıkmasına da neden olmuştur. 19. yüzyılın sonuna doğru Adana-Mersin demiryolunun inşası ve artan ticari hareketlilik, bölgenin dünya pazarları ile entegre olma sürecini de başlatmıştır.Ancak gerek 1909 Ermeni Olayları, gerekse I. Dünya Savaşı ve hemen akabinde başlayan İstiklal Harbi yıllarında şehrin iktisadi ve sosyal yapısı bozulmuştur. Bununla birlikte Osmanlının son döneminde ortaya çıkan ve Cumhuriyet döneminde varlığını muhafaza eden sanayi müesseselerinin de katkısı ile şehir kısa sürede tekrar eski günlerine dönmüştür. Bu süreç, Çukurova bölgesinin 1950'li yıllarda Adana merkezli olarak büyük bir değişim geçirmesine neden olmuştur. Bu değişimin temelini `Marshall Yardımı` ile bölgeye giren traktörler, Seyhan Barajı, Adana Çimento fabrikası ve İncirlik askeri üssünün inşası oluşturmuştur. Artan traktör sayısına bağlı olarak ekilebilen arazi miktarının artması ve bu arazilerin Seyhan Barajı ile sulama imkanına kavuşması elde edilen mahsul miktarını ciddi miktarda artırmıştır. Bunun yanı sıra barajdan elde edilen ucuz maliyetli elektriğin sanayide kullanılmaya başlanması ile birlikte üretilen malların daha ucuza mâl olması, bölgenin uluslararası alandaki rekabet şansını artırmıştır. Bu durumun neden olduğu nakit girişi ise bir taraftan bölgede yeni sanayi tesislerinin kurulmasına bir taraftan da bölgenin hızla göç almasına sebep olmuştur. Ancak dönemin yerel idarecilerinin bu sürece ayak uyduramaması, Adana'yı çarpık kentleşmenin hakim olduğu bir şehre dönüştürmüştür. Bu çalışmada, 1923-1956 yılları arası Adana şehrinin sosyo-ekonomik yapısı farklı açılardan incelenmiştir.Anahtar Kelimeler Adana, Seyhan, Çukurova, Pamuk, ?ehir Tarih

In historical time flow Cukurova and Adana expressions became one and used for each other. Gulek Pass which is this regions important strategical place and region?s important productive areas which is in Adana province frontier was effective for that two expressions became one. Because of this specialities, in history there were a lot of countries which wanted to have this region. This region was conquered by Turkish people at last. Turkish people started to live in here by Abbasid, then they gathered under Ramazanoğulları and after that under Ottoman State govern until now.Turkish governing stabilized this region which was always in crisis, in economic and social way. Because of that, trade activitiy increased and as a result lots of mosques, medressehs, public baths, caravansary has been built. However, Ottoman States stabilized condition started to corrupt. Cukurova region was effected of this situation too. Because of conflict, some of important Turkoman tribes even tried to rebellion. But, İbrahim Pasha who took control of the region between 1833-1840 years, succeeded in becoming authority of the region. In this years, some of agricultural reforms were done and Cukurova?s fate has changed. However, after region became Ottoman State?s region once again in 1840, order was destroyed. After that, Ottoman officials, took control of Turkomans in the region and made them live in stable place by soldiers named Fırka-i İslahiye. Turkomans also needed for cotton production. Because of increased agricultural production, first industy factories has been built. During the end of the 19th century, Adana-Mersin railway construction and increased trade activity started the capitalist progressive of region by connection with world markets.However, with the 1909 Armanian events, 1st World War and the Turkish War of Independence, economic and social situation of Adana was destroyed. Except that industy factories which appeared in Ottomans latest periods and continued to existing in republic period had important additions to city and city has become like old days in a short time.This period resulted with a huge change of Cukurova region in 1950's centered on Adana. Seyhan Dam, Adana Cement Factory and Incirlik Military Base, and the aid of tractor which was sent to region by `Marshall Asist` constructed the basic of this change. With the increasing of tractors, lands which is to be sown were increased and this lands watered by Seyhan Dam, so crops increased in a big rate. In addition to this, cheap electricity which is produced from dam is started to used in industry and products are produced cheaper, so region is increased to trade competition in international countries. As a result, as there were cash, region had new industry facilities and started to have migration rapidly. However, that period?s officials couldn?t adapt this rapid develeopments, and so Adana changed into crooked urbanization city. In this study, socio-economic structure of Adana city, between 1923-1956 years, will be evaluated with various ways.Key Words Adana, Seyhan, Çukurova, Cotton, History of the City