Nev`î-zâde Atâyî: Hadâ`iku`l-Hakâ`ik fî Tekmileti`ş-Şakâ`ik; inceleme-metin

Abstract

Hadâiku'l-hakāik fî Tekmileti'ş-şakāik isimli eser Nev'î-zâde Atâyî tarafından Mecdî Mehmed Efendi'nin Hadâiku'ş-şakāik adlı Şakāiku'n-nu'mâniyye tercümesine zeyil olarak kaleme alınmıştır. Zeyl-i Şakāik ve Zeyl-i Atâyî isimleriyle de bilinmektedir. 1042/1632-33 yılında yazımına başlanan eser Rebîülâhir 1044'te (Eylül 1634) Üsküp'te tamamlanmıştır. 940/1533-34 ile 1044/1634-35 yılları arasında vefat eden Osmanlı Devleti'ne mensup kadı, müderris, şeyh ve devlet adamlarının biyografilerini ihtiva etmektedir. Bu eserde ilgili tarihler arasında vuku bulan önemli tarihî olaylar da anlatılmıştır. Zeyl-i Şakāik'ta 1133 biyografi bulunmaktadır. Bunların 198'i şair veya edip biyografisidir. Bu çalışmada giriş bölümünde Hadâiku'l-hakāik fî Tekmileti'ş-şakāik'ın mensup olduğu Şakāik-ı Nu'mâniyye geleneği çizgisinde yazılan tercüme ve zeyiller hakkında umumî mâlûmat verilmiştir. Diğer kaynaklardan farklı olarak bu eserler `Elde Mevcut Olanlar` ve `Elde Mevcut Olmayanlar` biçiminde tertip edilmiştir. Şakāiku'n-nu'mâniyye ve zeyilleri, eser tertipleri ve biyografi tanzimleri çerçevesinde incelenmiş ve bu tetkik neticesinde elde edilen bulgular doğrultusunda geleneğin genel vasıfları tespit edilmiştir. Birinci bölümde Hadâiku'l-hakāik fî Tekmileti'ş-şakāik'ın müellifi Nev'î-zâde Atâyî'nin tarihî ve çağdaş kaynaklar taranmak suretiyle kaleme alınan biyografisine yer verilmiştir. Bu biyografide kaynaklardan derlenen bilgilere Atâyî'nin Zeyl-i Şakāik'ta hayatı hakkında geçen bilgiler ve eserleri konusunda mâlûmat eklenmiştir. Bir sonraki bölümde Zeyl-i Atâyî muhteva ve biçim yönünden ayrıntılı bir şekilde incelenmiş; söz konusu eserin muhtevası tablo ve çizelgelerin yardımıyla tasnif edilmiş; edebî yönü sergilenmiş ve Türk edebiyatı tarihi açısından önemi ortaya konmuştur. Son bölümde Hadâiku'l-hakāik fî Tekmileti'ş-şakāik'ın el yazması nüshalarının tetkiki neticesinde elde edilen tavsifler verilmiş; metin teşkilinde göz önünde bulundurulan hususlar açıklanmıştır. Akabinde müellif nüshasını muhteva, imla ve gramer kuralları bakımından en iyi yansıtan üç nüshanın mukayesesi ile tesis edilen Zeyl-i Şakāik'ın tenkitli metni sunulmuştur. Araştırmacıların eserden kolaylıkla yararlanması için özel isimler dizini oluşturulmuş ve çalışmanın sonuna eklenmiştir.

The work named Hadâiku'l-hakāik fî Tekmileti'ş-şakāik had been written out in addition to Mecdî Efendi's Şakāiku'n-Nu'mâniyye translation called Hadâiku'ş-şakāik. It is known with the names of Zeyl-i Şakāik and Zeyl-i Atâyî. The work which is begun writing in 1632 has been completed in september 1634 in Üsküp. It includes the biographies of belonging Ottoman State of judges, proffessors, sheiks and statemen who had died between the years of 1533 and 1634. In this work important historical events has been explained which had occured between the involving dates. There are 1133 biographies in Zeyl-i Şakāik. 198 of them are the biographies of poets and literary men.In this study first general information has been given about translation and addition which had been written on the mark of tradition Şakāiku'n-Nu'mâniyye belonging to Hadâiku'l-hakāik fî Tekmileti'ş-şakāik. These works as different from other sources has been arranged as `exists` and `unexists`. Şakāiku'n-Nu'mâniyye and its additions have been examined in the limitation of work arrangements and biography determining and in the result of this investigation, general qualities of the tradition have been fixed in the direction of inventions which have been existed.In the second stage of the thesis the written out biography, searching historical and contemporary sources of Nev'î-zâde Atâyî, the author of Hadâiku'l-hakāik fî Tekmileti'ş-şakāik has been discussed. In this biography, Atâyî's bibliography and life informations in Zeyl-i Şakāik have been added to the informations collected from the sources. In a later stage Zeyl-i Atâyî has been examined detailedly as turned towords exterior and interior, his content has been classified with the help of detailed plan and printed form divided into boxes to be filled in, his literary aspect has been exhibited, and his importance from the point of view of Turkish literature has been brought up.Lately the manuscripts of Hadâiku'l-hakāik fî Tekmileti'ş-şakāik have been examined, its descriptions have been exhibited. The edition critic of Zeyl-i Atâyî, established with comparing three manuscripts copy reflects the best from the view of the copy content, orthography and gramer rules of the auther of them, has been submitted after the important matters in establishing the text had been explained. In order to the researchers benefit from the work, proper nouns index has been constitudes and it has been placed at the end of this study.