Selçuklu- Abbâsî hilafeti ilişkilerinde siyasî evlilikler

Abstract

Türk ve İslâm tarihinin en büyük devletlerinden biri olan Büyük Selçuklu Devleti, Abbâsî Hilafet Devleti'nin ikinci yarısı olarak adlandırdığımız döneminde zayıflamasıyla onun toprakları da dâhil olmak üzere ortaya çıkan büyük bir imparatorluktur. Abbâsî Devleti'nin zayıflamaya başladığı bu dönemde Şiî Büveyhî devleti elinde adeta bir kuklaya dönüşmesi tarihin de seyrini değiştirmiştir. Oğuzların Kınık Boyundan Selçuk Bey önderliğinde kurulan Büyük Selçuklu Devleti ile Hz. Peygamberin amcası Hz. Abbas'ın soyundan gelenlerin kurmuş olduğu Abbâsî Hilafet Devleti arasındaki bilinen ilk ilişki 1038 yılında Nişabur'un Selçuklular tarafından alınmasıyla başladı. Halife'nin, Tuğrul Bey'i Bağdat'a davet etmesi ve Tuğrul'un Büveyhîlerin baskısından Halife'yi kurtarması Halife'nin O'na, Sultanu'l- mağrik ve'l mağrib (Doğu'nun ve Batı'nın Sultanı) unvanını vermesini sağladı. Böylece Tuğrul Bey nezdinde Selçukluların, Hilafet karşısında siyasî üstünlüğü ele geçirme çabaları da ilk meyvelerinden birini vermiş oldu. Tuğrul Bey ile başlayan Halife ve Sultan ilişkileri Tuğrul'un yeğeni Hatice Arslan Hatun ve Halife Kâim Biemrillâh'ın evlenmesi ile iki hanedan arasında siyasi evlilikleri başlattı. Daha sonra Tuğrul Bey'in de Halife'nin kızını istemesi ve evlenmesiyle siyasî evlilikler de iki hanedan arasında istisnalar dışında sürekli hale geldi. 1070 yılına gelindiğinde Sultan Alp Arslan, kızını Halife Muktedi ile evlendirdi. Yine 1110 yılında Muhammed Tapar kız kardeşini Halife Mustazhir Billah ile evlendirdi. Gelenek devam etmiş Sultan Sencer de kızını Halife Müsterşid ile evlendirmiştir. Tüm bu evliliklerde Selçukluların samimi Müslüman olmaları ve Hilafet'e yaklaşma çabaları bir yana siyasî ittifak sağlama ve siyasî nüfuz elde etme düşüncesi ve sosyal, ekonomik, dini avantajlar elde etme girişimleri etkili olmuştur. İlkçağlardan Ortaçağ'a ve günümüze devletlerarası ilişkileri belirlemek adına çok da normal olan siyasî evlilikler devletlerin felsefelerini, birbirleriyle olan ilişkilerini ve kadınlara yüklenen anlamı göstermesi bakımından önemlidir.

Great Seljuk Empire, one of the greatest states of Turkic- Islamic history, is a great empire that flourished including the territory of Abbasid Khilafat State with its declination in the period which we call the second half of Abbasid Kliat State. The fact that Sunni Abbasid state became a puppet in the hands of Shia Buyid state during its declination period changed the course of history. The first known relationship began with the conquest of Nişabur by Seljuks between the Great Seljuk Empire, founded under the leadership of Selçuk Bey from Kınık Clan of Oghuzs and Abbasid Khilafat State, founded by those descended from Prophet Abbas, uncle of Prophet Muhammad. That Khalifa invited Tuğrul Bey to Baghdad and Tugrul Bey rescued Khalifa from the domination of Buyids caused Khalifa to give him the name the sultan of the East and the West. Thus, the efforts of Tugrul Bey to obtain the political authorities of Khalifa produced their first fruit. Khalifa nad Sultan Relationships that started with Tuğrul Bey started the political marriages between two dynasties thanks to the marriage of Hatice Arslan Hatun, niece of Tuğrul Bey, and Khalifa Kâim Biemrillâh. Then, political marriages became continual thanks to Tuğrul Bey's asking for and marrying the daughter of Khalifa. When it came to 1070, Sultan alp Arslan had his daughter marry Khalifa Muktedi. Again in 1100, Muhammad tapar had his sister marry Mustazhis Billah. The tradition went on and Sultan Sencer had his daughter marry Khalifa Müsterşid. In all these marriages, the attempts of Seljuks to get social, economic and religious advantages and their thought to ensure political alliance became effective as well as theri being sincere Muslims and efforts to get close to Khilafat. Political marriages in the name of determining interstate relationships from early ages to the Middle Ages and to Present Age are of importance in terms of indicating the philosophy of states, their relationships with one another and the meaning given to women.