Fen bilimleri öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik düzeylerinin ve nedenlerinin incelenmesi

Abstract

Öğretmenlik, bir milletin varlığının devamını ve milli kültürün aktarımını sağlayan bir meslektir. Eğitim öğretim faaliyetlerinin en üst düzeyde gerçekleşmesi için veli, idareci ve sistemin öğretmenlerden beklentileri oldukça fazladır. Kaliteli bir eğitimin gerçekleşmesi ve beklentilerin karşılanabilmesi için öğretmenlerin verimliliğini ve motivasyonunu olumsuz etkileyen, tükenmişlik düzeylerini artıran faktörlerin tespit edilmesi gerekir. Mesleki tükenmişlik, yüksek motivasyon ve kendini adamışlık gerektiren işlerde çalışan bireylerin yaptıkları işe karşı şevklerini kaybetmeleriyle kendini gösteren psikolojik bir durumdur. Mesleki tükenmişlik kişiyi duygusal, fizyolojik, sosyal yönden olumsuz etkiler. İnsanlarla sıkı iletişim içinde olan her meslekte olduğu gibi öğretmenlerde de mesleki tükenmişlik sıklıkla yaşanmaktadır. Bu sebeple bu araştırmada Fen Bilimleri dersi öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik düzeylerinin ve bunun nedenlerinin incelenmesi amaçlanmıştır.Araştırmanın deseni nicel ve nitel yöntemlerin bir arada kullanıldığı karma desendir. Araştırmanın nicel boyutunda tarama yöntemi kullanılmış, Sivas il merkezi devlet okullarında görev yapan 120 Fen Bilimleri öğretmenine kişisel bilgi formu ve Maslach tükenmişlik envanteri uygulanmıştır. Araştırma da mezun olunan okul türü, mesleki kıdem, sınıflardaki öğrenci sayısı, aynı okulda çalışma süresi, haftalık ders yükü, okuldaki fen laboratuvarı ve teknolojik imkânlar, okul müdürünün performans notuna dair görüşler, ek gelir, okul türü değişkenleri incelenmiştir. Nicel veriler parametrik ve parametrik olmayan testler kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırmanın nitel boyutunda yarı yapılandırılmış görüşme yöntemi kullanılmış, görüşme formu kullanılarak veriler elde edilmiştir. Görüşme formunda tükenmişliğin her bir boyutuna ilişkin altı soru içeren toplam 18 tane açık uçlu soru yer almaktadır. Görüşme 20 Fen Bilimleri öğretmeni ile yapılmıştır. Nitel veriler içerik analiz yöntemi ile analiz edilmiştir.Araştırmanın nicel verilerinden elde edilen sonuçlara göre, 0-5 yıllık mesleki kıdeme sahip olan öğretmenler ile 6-10 yıl mesleki kıdeme sahip olanlar arasında duygusal tükenmişlik, duyarsızlaşma ve kişisel başarı alt boyutlarında 6-10 yıl mesleki kıdeme sahip olanlar lehine anlamlı farklılık olduğu tespit edilmiştir. Ek gelire sahip olan öğretmenler ile sahip olmayanlar arasında duygusal tükenmişlik, duyarsızlaşma alt boyutlarında anlamlı farklılık bulunmazken, kişisel başarı alt boyutunda ek gelire sahip olanlar lehine anlamlı farklılık bulunduğu ortaya çıkmıştır. Okul müdürünün performans değerlendirmesinin sübjektif olduğuna inanan öğretmenler ile objektif olduğuna inananlar arasında duygusal tükenmişlik ve duyarsızlaşma alt boyutlarında değerlendirmelerin sübjektif olduğuna inananlar lehine anlamlı farklılık olduğu, kişisel başarı alt boyutunda ise anlamlı fark olmadığı bulunmuştur. Mezun olunan okul türü, sınıflardaki öğrenci sayısı, aynı okulda çalışma süresi, haftalık ders yükü, okuldaki fen laboratuvarı ve teknolojik imkânlar ile okul türü değişkenleri için tükenmişliğin alt boyutları bakımından anlamlı fark bulunmamıştır.Nitel verilerden elde edilen sonuçlara göre Fen Bilimleri dersi öğretmenlerinin kıdem, okul müdüründen aldıkları performans notu ve ek gelir değişkenlerine göre mesleki tükenmişlik düzeylerinin duygusal tükenmişlik, duyarsızlaşma ve kişisel başarıda azalma boyutlarında oluşan anlamlı farklılığın nedenleri ortaya konulmuştur. İşlerine fazla müdahalede bulunan kişilerin olması ve bu kişilerden aldıkları olumsuz eleştiriler, iş yükünün fazla olması, öğrencilerin olumsuz davranışları, velilerin eleştiri ve baskıları, idarecilerin haksız davranış ve gereksiz talepleri, sınıfların dağılımında, ders programlarının düzenlenmesinde ve görevlerin değerlendirilmesindeki haksızlıklar öğretmenlerde tespit edilen tükenmişlik nedenleri arasındadır.Araştırmanın sonuçlarına göre Fen bilimleri dersi öğretmenlerinin tükenmişlik konusunda bilinçlendirilmesi ve eğitim kurumlarında düzenli aralıklarla tükenmişliğin ölçülmesi önerilmektedir. Milli Eğitim Bakanlığının öğretmen tükenmişliğinin tespiti ve mücadele konusunda stratejiler geliştirmesi etkili olabilir. Ayrıca okul yöneticilerine mesleki tükenmişlikle mücadele eğitiminin verilmesi önerilmektedir. Anahtar Kelimeler: Öğretmen, Tükenmişlik, Duygusal tükenmişlik, Duyarsızlaşma, Kişisel başarıda azalma.

Teaching is a profession that enables the continuation of a nation's wealth and transfer the national culture. To be able to achieve the educational activities at the highest level, the parents, administrators and system have very high expectations from teachers. Factors that negatively affect teachers' efficiency and motivation, as well as increase teachers' burnout levels should be identified in order to provide a quality education and fulfill the expectations. Occupational burnout is a psychological condition that manifests itself as individuals losing their enthusiasm for the work they do, in jobs that require high motivation and commitment. Occupational burnout affects a person emotionally, physiologically and socially. Occupational burnout is frequently experienced among teachers, as in any profession that is in close contact with people. For this reason, the purpose of this study is to examine the occupational burnout levels of science teachers and the causes of the occupational burnout.This study has employed a mixed-method research design, in which quantitative and qualitative methods are used together. In the quantitative phase of the study, survey method was used, where a personal information form and Maslach Burnout Inventory were administered to 120 science teachers working in Sivas city center public schools. In the study, the type of school graduated, professional seniority, number of students in the class, working time in the same school, weekly course load, science laboratory facilities in the school, technological opportunities in the school, opinions about the school principal's performance grade, additional income, school type variables were examined. The quantitative data were analyzed by using parametric and nonparametric tests. In the qualitative phase of the study, semi-structured interview method was used and data were obtained using the interview form. The interview form contained a total of 18 open-ended questions containing six questions related to each dimension of burnout. The interviews were made with 20 science teachers. The qualitative data were analyzed by the content analysis method.Based on the results obtained from the quantitative data of the study, it was concluded that there was a significant difference between the teachers with 0-5 years of professional experience and those with 6-10 years of professional experience, in favor of those with 6-10 years of professional experience; in terms of emotional burnout, discrepancy and personal success. While there was no significant difference in the emotional burnout and discrepancy sub-dimensions between the teachers with and without additional income, there was a significant difference in favor of those with additional income, in the personal success sub-dimension. It was found that there was a significant difference between the emotional burnout and discrepancy sub-dimension scores of teachers, who believed that the school principal's performance evaluation was not objective and those who believed to be objective, in favor of those who believed that the evaluations were not objective. No significant difference was found in the personal achievement scores between the teachers, who believed that the school principal's performance evaluation was not objective and those who believed to be objective. No significant difference in any burnout sub-dimension was found for variables of the type of school graduated, number of students in the classes, working time in the same school, weekly course load, science laboratory and technological opportunities at school. According to the results obtained from the qualitative data, the causes of the significant difference in the emotional burnout, discrepancy and decrease in personal achievement levels of the occupational burnout levels were determines as the variables of teacher's seniority, performance grade received from the school principal and additional income. The factors causing to the burnout of teachers are the presence of people intervening in teacher's tasks and negative criticisms received from these people, excessive workload, negative behaviors of students, criticism and pressures of parents, unfair behaviors and unnecessary demands of the administrators, unfairness in the distribution of classes, organization of class schedules and evaluation of the tasks. Based on the results of this study, it is recommended to raise the awareness of science teachers about burnout and to regularly measure burnout at educational institutions. It may be effective to develop strategies for the determination and prevention of teacher burnout by the Ministry of National Education. Also, it is recommended that school administrators would attend educations to prevent occupational burnout.Key Words: Teacher, Burnout, Emotional burnout, Discrepancy, Decrease in personal success.