Türkiye`de yerleşim yeri bazlı sağlık belirleyicilerinin bazı sağlık göstergeleri ile ilişkisi

Abstract

Giris: Sağlık düzeyi göstergelerinde, sağlık hizmetlerine ulasmada, hizmetlerin kullanımında ve sunulanhizmetin kalitesinde bölgeler arasında ve toplumsal sınıflarda, sosyoekonomik gruplar arasında esitsizliklerbulunmaktadır.Amaç: Bu arastırma, Türkiye'de kamu kurum ve kurulusları tarafından üretilen ilçe bazlı sağlık düzeyigöstergeleri ile sağlık belirleyicilerinin iliskisini ve sağlıkta bölgesel esitsizliklerin arastırılmasını amaçlamaktadır.Arastırmanın hipotezleri kanıtlanabildiği ölçüde ilçe bazlı kamu kurumları verilerinin yararlanılabilirliği vegüvenilirliği de gösterilmis olacaktır.Gereç ve Yöntem: Bu çalısma ekolojik tipte olup, arastırmanın evrenini ilçe merkezli sağlık belirleyicideğiskenlerinin elde edildiği DPT 2004 ilçelerin sosyo-ekonomik gelismislik seviyesi arastırmasındaki ilçe sayısıolusturmaktadır (872 ilçe). Arastırmada 533 ilçeye ulasılmıstır (%61,1). Arastırmanın bağımlı değiskenleriölümlülük, doğurganlık ve sağlık hizmetlerine ulasılabilirliktir. Bu arastırmada 4 temel bağımsız değisken grubukullanılmıstır. Bunlar, eğitim, doğurganlık, coğrafi ve demografik gelismislik, sağlık hizmetlerinin niceliği veniteliğidir.Tek değiskenli (bağımsız gruplarda t testi ve Pearson korelasyon) ve çok değiskenli (çoklu doğrusalregresyon) analizleri SPSS 10.0 istatistik paket programı kullanılarak yapılmıstır.Arastırmanın bağımlı değiskenleri ölümlülük, doğurganlık ve sağlık hizmetlerine ulasılabilirliktir. Buarastırmada 4 temel bağımsız değisken grubu kullanılmıstır. Bunlar, eğitim, doğurganlık, coğrafi ve demografikgelismislik, sağlık hizmetlerinin niceliği ve niteliğidir.Veri kaynakları: TÜ?K, DPT, Sağlık Bakanlığı'dır.Bulgular: ?lçe temelli ulusal veri kaynaklarının verinin kaynağına göre değisiklikler gösterdiği, SağlıkBakanlığı kaynaklı bazı verilerin tutarsız olduğu bulunmustur. Bu arastırmada farklı kaynaklardan elde edilenveriler bir araya getirilmistir ve bu verilerin doğruluk düzeyi hakkındaki belirsizlik bu arastırmanın en önemlisorunudur.Hem tek değiskenli hem de çok değiskenli analizlerde eğitim, gelir, yerlesim yeri gibi bağımsız değiskenlerinölümlülük, doğurganlık ve sağlık hizmetleri gibi bağımlı değiskenleri etkiledikleri bulunmustur.Bulgular ekolojik arastırmalarda neden sonuç iliskisini kanıtlayamasa da alt grup farklılıkları anlamında birfikir vermektedir. Bu arastırmada 4 temel bağımsız değisken grubu ile bazı sağlık düzeyi göstergeleri arasındakiiliskiler değerlendirildiğinde elde edilen bulgular söyle özetlenebilir· Türkiye' de sağlık göstergeleri açısından bölgelerarası farklılıklar mevcuttur. Doğu bölgesinde ölümhızları daha yüksekken hastanede doğum yapma oranı, bebek izlem sayısının yüksek olması, yöntemkullanma oranları gibi veriler Batı' da daha yüksektir. Ası devamsızlık hızları ve sağlık personeliyardımı olmadan yapılan doğumların oranı ise Doğu bölgesinde yüksektir. Doğu bölgelerinde Batıbölgelerine nazaran kaba doğum hızı, genel doğurganlık hızı, çocuk-kadın oranı daha yüksekbulunmustur.· Eğitimli nüfus oranı arttıkça bebek ölüm hızı, ası devamsızlık hızı azalmıs, sağlık hizmetlerininkullanımını da artmıstır.· Gelir arttıkça doğurganlık hızı düsmüstür.· Sağlık hizmeti ile ilgili göstergeler Sağlık Bakanlığı kaynaklı göstergeleridir ve ilçe temelli olan buveri grubunda da geçerliliği konusunda sorunlu olan bazı değiskenler saptanmıstır ve bu değiskenler,tek değiskenli analizler ve faktör analizlerinde anlamsız çıktığı için çoklu analizlere alınmamıstır.· Kentsel ve gelismis toplum göstergeleri arttıkça postneonatal ölüm hızı düsük bulunmustur.Sonuç:Türkiye'de Sağlık ve sağlığı belirleyen göstergeler açısından bölgesel ve sosyoekonomik alt gruplar arasındabeklenen esitsizlikler bir kez daha ortaya konmustur: ölümlülük,doğurganlık,sağlık hizmetleri gibi bağımlıdeğiskenler üzerinde en belirleyici bağımsız değiskenler gelir ve eğitimdir.?lçe temeline dayalı kamu kaynaklı sağlık ve sağlılığı belirleyen değisken verilerinde nitelik açısından bazısorunlar bulunmakla birlikte bu veriler önemli ölçüde kullanılır ve geçerli verilerdir. Ancak sağlıkta esitsizlikarastırmalarında ilçe temelli verilere kıyasla il temelli verilerin daha güvenilir olduğu, Devlet Planlama Teskilatıverilerine göre Sağlık Bakanlığı kaynaklı ilçe temelli verilerin daha az güvenilir olduğu söylenebilir.Anahtar kelimeler : Sağlıkta esitsizlikler, sağlık hizmet kullanımı, ölümlülük, doğurganlık, ekolojik çalısma

Introduction: There are inequalities in health indices, accesibility, availability and quality of health servicesbetween geographic regions and social classes.Purpose: This study aims to demostrate the relationships between health determinants and county basedhealth indices which have been developed by national public/governmental institutions. The second possibleoutcome of this study is to demonstarte the validity of the data processed by public institutions.Materials and Methods: This is an ecological study desing. The target data of this study was 872 countieswhich were incuded in the State Planning Agency (DPT) 2004 survey. Complete data could be collected from533 countis which consists of 61.1 % coverage rate. The dependent variables of this study were mortality, fertilityand accessibility and availability of health services. Four independent variable groups were studied in this studysuch as those with realted to education, fertility, development (geographic, demographic and economic indices)criteria and the qaulity and the quantitiy of health care services. SPSS 10.0 package were used in the univariate(students t tests and correlations) and multivariate (multiple linear regression) anlysis. The sources of data wereState Planning Agency (DPT), Turkish Statistical Institute (TUIK) and Ministry of Health.Results: National oficial county based data varies by its source and Ministry of Health data can be regarded asinvalid compared to others. In both univariate and multivariate analysis the independent variables such aseducation, income, place of inhabitance were found to affect mortality, fertility and health service accessibilityindices.Although casual relationships are regarded as very weak in ecological designs the finding give s aclue todevelop hypothesis. The results that were generated in the analysis based on dependent and independent variablesare:· There are geographic differences in Turkey in regard to health measures. While mortality indices arehigher in eastern regions, hospital deliveries, infant monitoring rates and rates of use of familyplanning methods are in favor of weastern counties of Turkey. In addition to these, Crude Birth rates,Gross Fertility Rates and child-women ratios; vaccine drop-out rates and the rate of deliveries withoutany health professional supervision are higher in Eastern counties compared to West.· The higher the educated population, the lower the infant death rate and vaccine drop-out rate and thehigher the utilization of health services.· There is an obvious inverse relationships between income and fertility rates.· The source of the health service indices is Minsitry of Health and some of these variables could not beintroduced in the analysis since they were evaluated as inconsistent and invalid variables ,· Postneonatal infant death rate is inversly related with urbanization and improvement of developmentindices.Conclusion:The regional and socieeconomic -already expected- differences were once again demonstrated in this study:the most effective determinants of mortality , fertility and utilization of helath services are income and eduaction.Although there are some inconsistencies, county based health and health determinants data generated by stateinstitutions can be regarded as utilizable but province based data is preferable to county based data. If one candecide to use county based data, DPT is more valid compared to Ministry of Health originated data.Key Words: Inequalities in Health, acessibility of health services, reproductibility, ecological design.