Merzifon kazasının idari, sosyal ve ekonomik tarihi(1839-1914)

Abstract

Osmanlı devlet adamları, Lale Devri'nden (1718-1730) itibaren Batı'daki gelişmeleri örnek alarak askerlik, eğitim, bilim ve teknik alanda devletin bekası için yararlı görülenleri, Osmanlı Devleti'ne adapte etmeye çalışmışlardır. Ancak bu girişim içeride güçlü bir muhalefetle karşılaştığı için Tanzimat'ın ilanına kadar sürekli, düzenli ve kapsamlı olmamıştır. 1839 yılında Tanzimat'ın ilanı ile Osmanlı Devleti'nin batılılaşma çabası yeni bir sürece girmiş, hem kapsamı genişlemiş hem de ivme kazanmıştır. Tanzimat Fermanı ile başlayan ve I. Dünya Savaşı'na kadar olan dönemdeki batılılaşma çabaları sonucu Osmanlı toplum yapısı ve devlet teşkilatında önemli değişiklikler meydana gelmiştir. Bu değişiklikler sadece devletin merkez teşkilatında ve başkentte yaşayan halk üzerinde etkili olmamış, taşra teşkilatı ve taşradaki toplum yapısını da değiştirmiştir. Tanzimat ile başlayan süreçteki değişim sürecinin taşradaki etkilerinin izlenebilmesi için son dönemlerde yerel tarih çalışmaları önem kazanmış; vilâyet, sancak ve kaza düzeyinde pek çok çalışma yapılmıştır. Osmanlı döneminde önemi artan Merzifon, XIX. yüzyılda Osmanlı taşra idari teşkilatı, eğitim sistemi, sosyal ve ekonomik özelliklerinin anlaşılması için önemli bir merkez haline gelmiştir. 1839-1914 yılları arasında ülke geneline paralel olarak Sivas eyaletine bağlı, Amasya sancağının bir kazası olan Merzifon kazasında da batılılaşma çabalarının etkileri hissedilmiş; kazanın idari yapısı, eğitim teşkilatı, toplum yapısı ve ekonomisinde önemli değişiklikler ortaya çıkmıştır. Kazada yeni idari ve eğitim kurumları ortaya çıkmış; nüfusun olağan artışı yanında muhacir iskânları, nüfusta yüksek oranda bir artışa yol açmıştır. Sosyal alanda Müslüman gayrimüslim eşitsizliği ortadan kalkmasına rağmen misyonerlik faaliyetleri ve dış kışkırtmalar nedeniyle iki toplum arasındaki ilişkiler düzelemeyecek şekilde bozulmuştur. Ekonomik alanda vergi sistemi değişmiş, tarım yapılan toprakların ve tarım ürünlerinin çeşidi artmıştır. Tarım ve hayvancılık kazada en önemli ekonomik faaliyet olmaya devam etmiştir. Bu tez çalışmasında kazanın XIX. yüzyıldaki idari, eğitim, sosyal ve ekonomik durumu ile birlikte bu başlıklarda meydana gelen değişiklikler irdelenmiştir. Bu değişimin detaylı olarak incelenebilmesi için; kazada yapılan sayımlara ait temettuat defterleri, nüfus defterleri, şer'iyye sicilleri, devlet, Maârif ve Sivas vilâyet sâlnâmeleri yanında Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi'nde bulunan kaza ile ilgili belgeler kullanılmıştır.

Ottoman statesmen, taking the useful improvements in the west as a model in the fields of military, education, science and technic, tried to adapt those which they considered beneficial for the survivability of the state since the Tulip Period (1718-1730). However, this attempt was not continuous, regular, or comprehensive until the Tanzimat 's declaration since it faced strong opposition inside. With the proclamation of Tanzimat Edict in 1839, the Ottoman State's struggle for westernization had entered into a new process, by enlarging its scope and being accelerated. As a consequence of westernization struggles in the period from Tanzimat Edict in 1839 to the beginning of the World War I in 1914, significant changes took place in the Ottoman social structure and state organization. These changes did not only affect the central organization of the state and the people living in the capital, but also changed the regional organization and the structure of the provincial society.Local historical studies have recently become important in order to trace the regional effects of the reform process in the period, beginning with Tanzimat and many other studies have been carried on in the province, towns and districts. With its increasing significance in the Ottoman Period in 19th century, Merzifon was a crucial centre to understand the rural administrative organization, education system, social and economic features of the Ottoman Empire. Between 1839 and 1914, in parallel with the country as a whole, the effects of westernization efforts were also felt on Merzifon District in Amasya Province in the borders of Sivas State. There were significant changes in the administrative structure, the education organization, the public structure and the district's economy. New administrative and educational institutions came up, settlements of immigrants caused a considerable rise in the population besides its regular increase. Although the social inequality between muslims and non-muslims disappeared, the affairs between these two communities deteriorated irreplaceably as a result of missionary activities and foreign provacations. Tax system changed in the field of economy and the varieties of the land which was cultivated and the agricultural crops increased. Farming and cattle breeding continued being the most effective activity.In this thesis study, the administrative organization and its distribution, educational, social and economic state of the district in the 19th century as well as the changes in these headings have been examined. In order to examine these changes in detail, the documents concerning the district in the Presidential Ottoman Archive have been used together with temettuat registrations of the previous censuses, population registries, şer'iyye records, governmental, educational and Sivas State salnames.