Türkiye`de kayıt dışı ekonominin ölçülmesi ve belirleyicileri: 1970-2014

Abstract

Kayıt dışı ekonomi, devletten gizlenerek yapılan iktisadi faaliyet ve işlemlerden oluşan bir yapıdır. Bu faaliyet ve işlemler; devletin en önemli gelir kaynağı olan vergilerin azalmasına, ekonomi politikalarının yanlış belirlenmesine, ahlaki normların zayıflamasına, ülkede işlenen suçların artmasına ve işlemlerini kayıt içi ekonomide yapan vergi mükelleflerinin vergi yükünün artmasına neden olur.Bu çalışmanın amacı 1970-2014 dönemi yıllık zaman serisi verilerini kullanarak, Türkiye ekonomisine ait kayıt dışı ekonominin boyutlarını istihdam yöntemi, fiziksel girdi yöntemi ve sabit parasal oran yöntemlerini kullanarak ölçmektir. Ayrıca vergi yükü, kişi başı gayrisafi yurtiçi hasıla, mevduat faiz oranları, enflasyon oranları, ekonomik büyüme ve işsizlik oranları değişkenlerinin kayıt dışı ekonomiye etkilerini incelemektir. Çalışmada hesaplanan kayıt dışı ekonominin boyutları kullanılan yönteme göre, Türkiye için %-3.22 ve %100.21 arasında değişen değerlerde bulunmuştur. Değişkenlerin kayıt dışı ekonomi üzerindeki uzun ve kısa dönemli etkilerini incelemek için yıllık zaman serisi verileri kullanılarak uygun Vektör Otoregresif (VAR, Vector Autoregressive) modelleri kurulmuştur. Elde edilen sonuçlara göre vergi yükü, kişi başı gayrisafi yurtiçi hasıla, mevduat faiz oranları ve enflasyon oranları uzun dönemde kayıt dışı ekonominin belirleyicileri çıkmıştır. Kısa dönemde enflasyon oranları, ekonomik büyüme ve işsizlik oranlarından kayıt dışı ekonomiye doğru ve kayıt dışı ekonomiden vergi yüküne doğru tek yönlü nedensellik ilişkileri bulunmuştur.Kayıt dışı ekonomi ile mücadelede, kısa dönemde enflasyon oranlarını düşürücü, ekonomik büyümeyi artırıcı ve işsizlik oranlarını azaltıcı politikalar etkin olacaktır. Uzun dönemde ise, vergi yükünü azaltıcı, kişi başı gayrisafi yurtiçi hasılayı artırıcı ve mevduat faiz oranlarını azaltıcı politikalar kayıt dışı ekonomiyi azaltmada etkin olacaktır.

The underground economy is a structure consisting of hiding the economic activities and transactions from the government. These activities and transactions lead to reduction in tax which is the main source of revenue for government, wrong economic policy measures, weaking of moral norms, an increase in crime in the counrty and an increase in the tax burden of tax payers engaged in the informal economy.The aim of this study is to measure the underground economy in Turkey by employing annual time series data of 1970-2014 period and by using three different approaches namely the employment approach, the physical input approach and stable monetary rate approach. Furthermore, impacts of variables such as tax burden, GDP per capita, deposit interest rates, inflation rates, economic growth and unemployment rates on the underground economy are analyzed. In the study, the size of the underground economy calculated is found to be varying between -3.22% and 100.21% for Turkey. VAR (Vector Autoregressive) models have been developed in order to examine both long-term and short-term effects of the variables on underground economy by using time series data. Estimation results indicate that tax burden, GDP per capita, deposit interest rates and inflation rates are determinants of the underground economy in the long term. In the short term there exist casualities running from inflation rate, economic growth and unemployment rate to underground economy. There is also unilateral casuality running from underground economy to tax burden.The estimation results also imply that decreasing inflation rate, increasing economic growth and reducing unemployment rate are effective policies in combating with underground economy in the short-term. In the long term, however, reducing tax burden, boosting GDP per capita and decreasing deposit interest rate are effective policies in the fight against the underground economy.