Gıda okuryazarlığı: Bileşenlerin tespiti, tanımlanması ve öğretim programlarındaki yeri

Abstract

Günümüzde yeterli ve dengeli beslenme, her bireyin sağlıklı bir şekilde yaşamını sürdürebilmesi ve üretken bireyler olabilmesi için önemlidir. Kendi beslenmesinden sorumlu sağlıklı bir birey, giderek karmaşıklaşan ve farklılaşan beslenme sisteminde, ihtiyaç duyduğu enerjiyi ve besin öğelerini karşılayacak düzeyde besin alabilmelidir. Beslenme sistemini doğru yönetebilmek, gıdaların temini, hazırlanması ve tüketilmesine ilişkin gerekli olan bilgi, beceri, tutum, değer ve davranışlara sahip olmakla mümkündür. Bu bağlamda her bireyin gıda okuryazarı olması sağlıklı ve sürdürülebilir bir yaşam için kaçınılmazdır. Bu araştırmada i) gıda okuryazarlığı kavramının farklı disiplinlerdeki alan uzmanlarının görüşleri doğrultusunda bileşenlerinin belirlenmesi ve bileşenler doğrultusunda tanımlanması ii) gıda okuryazarlığının ilköğretim ve ortaöğretim düzeyindeki beslenme ve besin içeriklerine ilişkin konuları kapsayan öğretim programlarındaki yerinin tespit edilmesi amaçlanmıştır.Araştırmanın deseni olarak, karma araştırma yöntemi içerisinde yer alan açıklayıcı sıralı karma desen belirlenmiştir. Araştırmanın nicel verileri 35 farklı üniversitede görev yapan 14 farklı disiplinden 89 alan uzmanı ile gerçekleştirilen delfi tekniğiyle elde edilmiştir. Araştırmanın nitel verileri Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından yayımlanan güncel öğretim programlarının gıda okuryazarlığı çerçevesinde incelenmesini kapsayan doküman analizi ile gerçekleştirilmiştir. Delfi sürecinde ilgili tüm literatür taranarak hazırlanan 81 maddelik anket formu veri toplama aracı olarak kullanılmıştır. Delfi sürecinden elde edilen veriler betimsel analiz, öğretim programları ise içerik analizi yöntemi ile çözümlenmiştir. Yapılan analizlerden elde edilen bulgulara göre gıda okuryazarlığının kapsamı, planlama ve yönetim, seçim, hazırlama ve tüketim boyutlarını içeren 75 madde ile belirlenmiştir. Gıda okuryazarlığı; bireyin enerji ve besin ögeleri ihtiyacını karşılayacak düzeyde besin alımına yönelik olarak planlama ve yönetim, seçim, hazırlama ve tüketim süreçlerini kapsayan birbiriyle ilişkili bilgi, beceri, tutum, değer ve davranışlar bütünü olarak tanımlanmıştır. Gıda okuryazarlığının belirlenen kapsamı doğrultusunda incelenen öğretim programlarının gıda okuryazarlığının tüm boyutlarını kapsayacak düzeyde olmadığı ve eğitimde sarmallık ilkesine uygun bir hiyerarşik yapı içermediği sonucuna ulaşılmıştır. Elde edilen sonuçların ulusal ve uluslarası literatürdeki çalışmalarla benzerlik ve farklılıkları eleştirel bir yaklaşımla ele alınarak, gıda okuryazarlığının belirlenen boyutlarının öğretim programları ile ilişkilendirilmesindeki eksikliklerin olası etkilerinin giderilmesine yönelik önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Gıda okuryazarlığı, Beslenme, Karma Araştırma Yöntemi, Delfi Tekniği, Öğretim Programı,

Today, an adequate and well balanced diet is important for each individual for healthy and productive life. An healthy individual who is responsiple for own nutrition can get enough nutrients to meet energy demand as well as nutrition components in an increasingly complex and differentiated nutrition system. It is possible to manage the nutrition system properly by having the necessary knowledge, skills, attitudes, values and behaviors related to the supply, preparation and consumption of foods. In this context, it is inevitable for each individual to become a food literate for a healthy and sustainable life.In this research, it was aimed i) to determine the components of the concept of food literacy in line with the opinions of field experts in different disciplines and to define the food literacy in line with the components, ii) to determine the place of food literacy in the curricula covering the topics of nutrition and nutritional contents at primary and secondary levels. The explanatory sequential mixed design included in the mixed research method was determined as the research design. The quantitative data of the study were obtained by using the Delphi technique with 89 field experts from 14 different disciplines working at 35 different universities. The qualitative data of the research was gathered through document analysis that includes the examination of current curricula published by the Turkish Education Board within the framework of food literacy. In the Delphi process, an 81-item questionnaire prepared by reviewing the relevant literature was used as the data collection tool. The data obtained from the Delphi process was analyzed utilizing descriptive analysis and the curricula through the content analysis method.According to the findings obtained from the analyses, the scope of food literacy was determined by 75 items including the dimensions of planning and management, selection, preparation and consumption. Food literacy was defined as a set of interrelated knowledge, skills, attitudes, values, and behaviors covering the planning and management, selection, preparation and consumption processes for nutrient intake to meet the energy and nutrient needs of the individual. It was concluded that the curricula examined in line with the determined scope of food literacy were not at the level to cover all dimensions of food literacy and did not include a hierarchical structure in accordance with the principle of spiral in education. The similarities and differences of the findings with the studies in the national and international literature were discussed critically, and suggestions were made to eliminate the possible effects of the deficiencies in the relation of the identified dimensions of food literacy with the curricula.Key Words: Food literacy, Nutrition, Mixed Research Method, Delphi Technique, Curriculum