Peyzaj planlama ve kırsal kalkınma ilişkisi: Bartın Arıt Çayı havzası örneği

Abstract

Avrupa Peyzaj Sözleşmesi'ne taraf olan ülkeler, peyzajlarını sınıflandırma ve çevresel, kültürel, ekonomik politikalarıyla bütünleştirme sorumluluğunu kabul etmiş sayılırlar. Bu ilkeden yola çıkılarak Arıt Çayı Havzası'nda öncelikle ekolojik ölçütlere dayalı peyzaj birimleri belirlenmiştir. Ekolojik süreç analizi ve sektörel peyzaj analizleri bütünleştirilerek çalışma alanının kırsal kalkınmasına ilişkin stratejiler oluşturulmuştur.Kırsal niteliğini koruyan ve altyapı hizmetleri bakımından yeterli düzeyde gelişememiş olan Arıt Çayı Havzası'nda işsizlik, eğitim sorunu, ekonomik sıkıntılar ve göç gibi önemli sosyal problemlerin yaşanması da, kırsal kalkınma konusunun yöre için önemli olduğunu göstermektedir. Doğal ve kültürel kaynakların sürdürülebilirliğinin sağlanması yönünde kırsal kalkınma çalışmalarının, havza düzeyinde peyzaj planlama çalışmalarıyla desteklenmesi gerekmektedir.Havza, planlama sürecinde bütüncül değerlendirmelere olanak sağlayabilecek bir yönetim sınırı olduğu için çalışma alanı sınırı olarak kabul edilmiştir. Havza düzeyinde alınacak üst ölçekli plan kararlarının daha ayrıntılı olarak alt ölçeklerdeki mikro havza ve peyzaj birimleri düzeyinde tanımlanması, kırsal kalkınma stratejilerinin mekâna uygulanması konusunda yerel halka, yerel ve ulusal idari mekanizmalara, bu konuda çalışan plancılara yol gösterecektir. Bu çalışmada kırsal kalkınma sürecine yön verecek olan ekonomik sektörler, en küçük ekolojik birim düzeyinde değerlendirilmiştir. Hassas peyzajların belirlenmesi ve korunmasına ilişkin kararlar ön planda tutulmuş, ekonomik kalkınmanın sağlanmasında havza bütününden mikro havza düzeyine doğru katılımcı bir yönetim çerçevesi çizilmiştir. Bu bağlamda alınan kararlar havza bütününde, mikro havza ve peyzaj birimleri ölçeğinde uygulanacak ilkeleri kapsamaktadır. Çalışma veri toplama, peyzaj analizleri, peyzaj gelişim stratejileri ve peyzaj planı-yönetimi olmak üzere 4 aşamada gerçekleştirilmiştir. Veri toplama aşamasında alanın doğal ve kültürel potansiyelleri, altyapısal, sosyo-ekonomik, sektörel sorunları ve kırsal kalkınma beklentileri Hızlı Kırsal Değerlendirme toplantılarında tartışılmış, anket ve bilgilendirme yapılarak yöre halkı da sürece dahil edilmiştir. Peyzaj analizleri aşamasında derlenen harita verileri, sayısal ortama aktarılmış ve arazi çalışmaları ile desteklenerek, bütüncül bir yaklaşımla analiz edilmiş, mikro havzalar ve peyzaj birimleri oluşturulmuştur. Çalışma alanının doğal ve kültürel kaynakları üzerinde oluşabilecek çevresel etkilerin belirlenmesi ve kontrolü için peyzajın su ve erozyon fonksiyonu değerlendirilerek, peyzaj birimleri düzeyinde koruma süreci analiz edilmiştir. Sektörel peyzaj analizleri kapsamında; tarım, orman ve ekoturizm sektörleri ile birlikte yerleşim de, koruma süreci ve gelişme potansiyelleri açısından değerlendirilmiştir. Bu kapsamda gelişme odakları ve gelişme ağları belirlenmiştir. Sonuç olarak sektörel gelişim stratejileri ile peyzaj rehberleri oluşturulmuş ve mikro havza düzeyinde gelişim stratejileri belirlenmiştir. Arıt Çayı Havzası'na ilişkin kırsal kalkınma planı oluşturulmuş, havza bütününde genel hedefler, eylemler ve paydaşlar belirlenmiştir. Çalışmada ekolojik sınırlar gözetilerek 10 adet mikro havza belirlenmiştir. Kaşbaşı, Akpınar Dere, Kışla Dere ve Acısu Dere Havzaları'nın tarım, Kayadibi, Çöme-Karadere, Zoni, Arıt-Aydınlar ve Küre Havzaları'nın ise ekoturizm sektörü aracılığıyla Arıt Çayı Havzası'nın kırsal kalkınmasına katkı sağlayacağı ön görülmüştür. Orman tali ürünlerinin değerlendirilmesi kapsamında düşünülen ormancılık sektörü, tek başına ekonomik olarak yeterli olmamakla birlikte, tüm havzalarda diğer sektörlerle birlikte değerlendirilebilecek potansiyele sahiptir. Ormancılık sektörü özellikle Mevren Dere ve Arıt-Aydınlar Havzaları'nda ön plana çıkmaktadır. Nüfusun giderek azalıyor olması ekonomik sektörlerin gelişiminde engel oluştursa da, Kaşbaşı, Kayadibi, Arıt-Aydınlar Havzaları'nın kırsal kalkınma sürecinde lokomotif görevi üstlenerek çevredeki diğer mikro havzaların da kalkınmasını destekleyeceği öngörülmektedir.

Signatory countries of European Landscape Convention are supposed to accept the responsibility of classifying their landscape and integrating it with their environmental, cultural and economic policies. Moving from this principle, landscape units based on ecological criteria are determined in Arıt Stream Watershed. Integrating ecological process analysis and sectoral landscape analysis, goals are developed for the rural development of the area. Existence of such significant social problems as unemployment, education, economic difficulties and migration in Arıt Stream Watershed, which is still a rural area and underdeveloped in terms of infrastructure services, shows that the issue of rural development is still important for the area. Rural development studies towards ensuring the sustainability of natural and cultural resources should be supported with landscape planning studies at watershed level. Since watershed is a management boundary that could enable holistic assessments in the process of planning, it is accepted as the boundary of the working area. Definition of upper scale plan decisions to be taken at watershed level at micro watershed and landscape units level in more detail will guide local people, local and national administrative authorities and planners working in this field in implementing rural development strategies to the area.In this study, the economic sectors that will guide the process of rural development are evaluated at the smallest ecological unit level. Decisions towards identifying and protecting critical landscapes are prioritized and a participatory management framework from a whole watershed towards a micro watershed level is formed in ensuring economic development. Decisions taken within this context cover the principles to be implemented at the whole watershed scale, micro watershed scale and landscape units scale. The study includes 4 phases which are data collection, landscape analysis, development strategies and landscape guides assessment, landscape plan and management. In the data collection phase of the study, the natural and cultural potential of the area, its infrastructural, socio-economic, sectoral problems and rural development expectations were discussed during Rapid Rural Apraisal meetings and the local people were also included in the process through questionnaires implemented and information provided to them. In the landscape analysis phase of the study, the collected map data were transferred to the digital media and analyzed with a holistic approach by supporting them with field surveys; and micro watersheds and landscape units were formed. In order to identify and control the environmental effects that could arise on the natural and cultural resources of the working area, the water and erosion function of the landscape were assessed and the process of protection at landscape units level was analyzed. Within the scope of sectoral landscape analyses, settlement-together with agriculture, forestry and ecotourism sectors- was evaluated in terms of the process of protection and development potential. Within this scope, development focuses and development networks were identified. In the result, sectoral development strategies and landscape guides were formed; and development strategies at micro watershed level were identified. Rural development plan concerning Arıt Stream Watershed was formed and the general goals actions and stakeholders in the whole watershed were identified. Taking ecological borders into consideration, 10 micro watershed were determined in the study. It is projected that Kaşbaşı, Akpınar Dere, Kışla Dere and Acısu Dere watersheds will contribute to the rural development of Arıt Stream Watershep via agricultural while Kayadibi, Çöme-Karadere, Zoni, Arıt-Aydınlar and Küre watersheds will contribute via ecotourism. Although the forestry sector, which is considered within the scope of the utilization of forestry by-products, is not economically enough by itself, it has the potential to be utilized with other sectors in all watersheds. Particularly, utilization of forest by-products is seen in Mevren Dere and Arıt-Aydınlar Watersheds. Although the decreasing population poses an obstacle to the development of economic sectors, it is projected that Kaşbaşı, Kayadibi, Arıt-Aydınlar watersheds will serve as a locomotive in the process of rural development and support the development of micro watersheds in the environs.