Ortaokul 8. sınıf öğrencilerinin hak, sorumluluk ve katılımcılık bağlamında vatandaşlık bilincine ilişkin görüşlerinin Hammond modeliyle değerlendirilmesi

Abstract

Vatandaşlık eğitiminin amacı; vatandaşlığın tüm boyutlarını (kimlik, haklar, sorumluluklar, katılımcılık) kapsayacak şekilde, bilgi, beceri, değer ve tutumlara ilişkin eyleme geçmeyi de içeren vatandaşlık bilincine sahip iyi vatandaşlar yetiştirmektir. İyi vatandaş yetiştirme sorumluluğu hem aileye hem okula hem de topluma aittir. Bunun yanında devletler, özellikle okullara bu sorumluluğu yükleyerek kendi geleceklerini garantiye almak eğiliminde olmuşlardır. Vatandaşlık eğitimi, hem devletlerin hem Avrupa Birliği gibi toplulukların hem de eğitimcilerin temel meselelerinden biri olmuş ve olmaya devam etmektedir. Alanyazında vatandaşlığın felsefi, sosyolojik ve hukuki yönlerine ilişkin birçok araştırma olduğu gibi, vatandaşlık eğitiminin bilgi, kavram, öğretim materyali, öğrenme-öğretme yöntemlerine yönelik de çok fazla sayıda araştırma vardır. Ancak vatandaşlığın tüm boyutlarını kapsayan vatandaşlık bilinci ile ilgili yapılmış araştırma oldukça azdır. Bu bağlamda araştırmanın amacı; ortaokul 8. sınıf öğrencilerinin hak, sorumluluk ve katılımcılık bağlamında vatandaşlık bilincine ilişkin görüşlerinin Hammond modeliyle değerlendirilmesidir. Araştırmada nicel ve nitel verilerin birlikte kullanıldığı karma (mixed) yöntem ve program değerlendirme modeli olarak `Hammond Program Değerlendirme Küpü Modeli` (Hammond Evaluation Cube Model) kullanılmıştır. Araştırma kapsamında nicel verilerinin toplanmasında 634, nitel veriler için ise 54 sekizinci sınıf öğrencisine ulaşılmıştır. Araştırmada; kişisel bilgi formu, Vatandaşlık Bilinci Ölçeği, görüşme ve olay metinleri formu ile veriler toplanmıştır. Nicel verilerin analizinde SPSS 21.0 ve AMOS 23.0 programları kullanılmış ve istatistiki hesaplamalar yapılmıştır. Nitel verilerin analizinde içerik analizi yönteminin kullanılması tercih edilmiştir. Araştırmada; Vatandaşlık Bilinci Ölçeği'nin genel ortalamasının `çok yüksek` olduğu, öğrencilerin sorumluluklarını yerine getirmeye yönelik bilincinin daha yüksek düzeyde olduğu, kız ve erkek öğrencilerin vatandaşlık bilincinin alt boyutları olan hak, sorumluluk ve katılımcılık boyutlarına ilişkin görüşlerinde cinsiyete göre anlamlı bir fark olduğu, şehir merkezinde öğrenim gören öğrenciler lehine anlamlı bir fark olduğu, anne-baba eğitim düzeyi ile okulun yeri değişkenlerine göre anlamlı fark olmadığı sonuçlarına ulaşılmıştır. Bunun yanında Türkiye Cumhuriyeti Devleti'ne bağlılık ve aidiyet hisseden öğrenciler iyi vatandaşı; kurallara uyma, vergisini verme, seçimlerde oy kullanma gibi vatandaşlık sorumluluklarını yerine getiren, yardımsever, vatansever, barışçıl yöntemlerle sorunları çözen, iyi ahlaklı, çevreye duyarlı, ülkesine bağlı, haklarını bilen ve koruyan, insanlara saygı duyan kişi olarak tanımlamışlardır. Öğrencilere göre bilinçli bir vatandaşın bilmesi ve yapması gerekenlerin başında da sorumlulukları gelmektedir. Araştırma sonuçlarına göre, korelasyon değerleri doğrultusunda öğrencilerin vatandaşlık bilinci durumlarının cinsiyet ile düşük düzeyde ve negatif yönde; hak kullanma ve ailede katılım ile düşük düzeyde ve pozitif yönde; sorumluluklarını yerine getirme ve okulda katılım ile orta düzeyde ve pozitif yönde anlamlı ilişkisi olduğu ortaya çıkmıştır. Araştırmada öğrencilerin hak kavramını, doğuştan veya sonradan sahip olunan ve sınırları olan özgürlükler; sorumlulukları görevini yapma; katılımcılığı görüş bildirme şeklinde algıladıkları ortaya çıkmıştır. Bunun yanında araştırmada öğrencilerin; hak arama bilgi, beceri ve değerlerine sahip olmadıkları, insanlara ve hayvanlara yardım etmenin, aile, okul ve iş yerinde sorumlulukları yerine getirmenin önemli olduğunu düşündükleri, seçimlerde oy kullanma katılımını bir vatandaşlık görevi olarak önemli gördükleri, yurt dışında yardıma ihtiyacı olan insanlara yardım etme davranışı sergileyebilecekleri, katılımcılık boyutuna ilişkin açıklama ve örnek vermede zorlandıkları sonuçlarına ulaşılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre; Türkiye'de geniş kapsamlı ve katılımlı araştırmalar yapılabileceği, öğrencilere vatandaşlığın boyutları olan hak, sorumluluk ve katılımcılık bilincinin arttırılmasına yönelik gerçek yaşamla ilişkilendirilmiş etkinlik temelli sınıf içi ve okul dışı öğrenme fırsatlarının sunulması gerektiği önerilmiştir.

The aim of citizenship education is to raise good citizens who are aware of citizenship, including taking action on knowledge, skills, values and attitudes, covering all aspects of citizenship (identity, rights, responsibilities, participation). The responsibility for raising good citizens rests with the family, the school and the community as well. In addition to this, governments have tended to secure their own future by placing this responsibility on schools. Citizenship education has been and continues to be one of the main issues of both states and communities such as the European Union and educators as well. In the literature, there are many researches on the philosophical, sociological and legal aspects of citizenship, as well as many studies on the knowledge, concepts, teaching materials, learning-teaching methods of citizenship education. However, research on citizenship awareness covering all aspects of citizenship is scarce. In this context, the aim of this study is to evaluate the views of 8th grade students about citizenship awareness in terms of rights, responsibilities and participation with the help of Hammond model.In the research, mixed method -where quantitative and qualitative data were used together- and Hammond Evaluation Cube Model was used as a program evaluation model. For the collection of quantitative data 634 students were reached while 54 eighth grade students were reached for the collection of qualitative data. The data for the study were collected with personal information form, Citizenship Awareness Scale, interview and scenario texts form. SPSS 21.0 and AMOS 23.0 programs were used in the analysis of quantitative data and statistical calculations were performed. For the analysis of qualitative data, content analysis method was preferred. Findings of the study suggest that the mean for the Citizenship Awareness Scale was `very high`, the students had higher level of awareness towards fulfilling their responsibilities, there was a significant difference in the views of girls and boys regarding the dimensions of rights, responsibilities and participation which are sub-dimensions of citizenship awareness, there is a significant difference in favour of the students studying in the city centre, and there is no significant difference according to level of parental education and location of school variables. A student who feels belonging and loyalty to the Republic of Turkey has been described as a good citizen, who fulfils the responsibilities of citizenship such as following the rules, paying taxes, voting in elections, who is benevolent, patriotic, righteous, sensitive to his environment, highly attached to his country, who solves problems through peaceful methods, knows and protect his rights, and respect people. According to the students, his responsibilities are one of the most important things that a responsible citizen should know and perform.As the results of the study suggest, it has been found out that students' citizenship awareness status has low and negative relation with gender; low and positive relation with rights and family participation; a moderate and positive relation with the fulfilment of responsibilities and participation at school according to the correlation values. In the research, it was revealed that participants perceive the concept of rights as liberties that have limits either possessed inherently or acquired later on, their responsibilities as performing the duties, and participation as expressing their opinion. In addition, when the results of the study examined it has been observed that students do not have the knowledge, skills and values to claim their rights, think that it is important to help people and animals, fulfilling the responsibilities in the family, school and workplace, consider voting in the elections as an important citizenship duty, may exhibit behaviour of helping people abroad when needed, and have difficulty in giving explanations and examples about the dimension of participation. According to the results of the study, it can been suggested that comprehensive and participatory research on this issue can be done in Turkey, it is necessary to provide students with in-and-out-of-class learning opportunities which are based on authentic tasks to foster their sense of rights, responsibility, and participation which are parts of citizenship.