Çoruh Nehri havzasına bağlı Tortum kuzey mikro havzasında kanal ve oyuntu erozyonuyla gerçekleşen toprak kaybının belirlenmesi

Abstract

Toprak oluşumu, tarihsel gelişimine bakıldığında çok uzun süreçler sonucu gerçekleşmektedir. Toprak oluşum süresinin aksine toprakların bulunduğu yerden aşınması ya da taşınması gerekli önlemler alınmadığında oldukça kolay ve hızlıdır. Erozyonla kaybedilen verimli toprakların yerinde korunması gerek tarım alanlarının sürdürülebilir kullanımı gerekse orman alanlarının hayatiyeti açısından önemlidir. Toprak kaybını ve beraberinde sedimantasyonu artıran en önemli erozyon çeşitlerinden biriside kanal ve oyuntu erozyonudur. Bu çalışmanın amacı Çoruh Nehri Havzası içinde yer alan Tortum-Kuzey mikro havzasından kanal (1.sınıf ve 2.sınıf derelerden) ve oyuntu erozyonuyla gerçekleşen toplam toprak kayıplarının `erozyon çubuk yöntemiyle` belirlenmesidir. Toprak kaybı hesabının yapılabilmesi için şev (dere kenarı) toprak hacim ağırlığı, şev yükseklik ve alanı ve toplam dere uzunlukları da ayrıca ölçülmüştür.İki yıllık çalışma sonucunda yıllık ortalama erozyon miktarı 1.6 cm/yıl (birinci yıl: 0.7 cm yıl-1, ikinci yıl: 2.5 cm yıl-1) olarak hesaplanmıştır. Yıllık ortalama toprak kaybı 29.6 t km-1 yıl-1 (birinci yıl: 20.5 t km-1 yıl-1, ikinci yıl: 38.8 t km-1 yıl-1) olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Birinci ve ikinci sınıf derelere kıyasla en fazla toprak kaybı 8818 t yıl-1 (%73) ile oyuntu derelerinde gerçekleşmiştir. Bütün dere sistemlerinden gerçekleşen toplam toprak kaybı ise 12014 t yıl-1 dır. Sonuç olarak, iki yıllık çalışma süresi açısından değerlendirildiğinde elde edilen erozyon verilerinin düşük seviyede tespit edildiği bunun da bu süre içinde çok az miktarda gerçekleşen yağışlarla açıklanabileceği tespitine varılmaktadır. Bu bağlamda bu tür çalışmaların daha uzun süreli yapılarak yağışlı dönemlerin ya da yılların erozyona olan etkisinin daha kapsamlı bir şekilde ortaya konulması gerekmektedir.

When look at the historical development of soil, the soil formation is the result of very long processes. Although the formation of soil takes very long time, it is very easy and fast to erode or transport under the absence of necessary protection. In situ conservation of fertile soils lost by erosion is important both for the sustainable use of agricultural land and for the survival of forest areas. Streambank and gully erosion is one of the most important types of erosion increases soil loss and accompanying sedimentation. The aim of this study was to measure streambank and gully erosion soil loss from 1st, 2nd order streams and gully channel using `erosion pin method` in Tortum-North watershed within the Coruh River Basin. In order to calculate total soil losses, bank soil bulk density, height and the area of the bank and the total stream length were measured during the two-year study period.In the end of the study period, the measured average erosion rate was 1.6 cm/yr (first year rate: 0.7 cm/yr, second year: 2.5 cm/yr). The average soil loss rate was 29.6 t km-1 yr-1 (first year rate: 20.5 t km-1 yr-1, second year: 38.8 t km-1 yr-1). The highest soil loss was 8818 t yr-1 (%73) contributed by the gully channels compared to first and second order streams. The total soil loss by all the gully and streambanks was 12014 t yr-1. In conclusion, considering the two-year study period the measured erosion rates were low and that can be explained by the low rates of the precipitation amounts. Thus such studies should be carried out for a longer period so that the wet periods or rainy years can be accounted on the effects of bank erosion in holistic way.