Murgul, Fabrika ve Hatila derelerinde mevcut su ve sediment kalitesi parametrelerinin belirlenmesi ve havza bazında karşılaştırılması

Abstract

Bu çalışmada, Çoruh Nehri ana havzasında, farklı arazi kullanımlarına sahip üç alt-havza olan Murgul Dere Havzası (MDH), Fabrika Deresi Havzası (FDH) ve Hatila Deresi Havzası (HDH) araştırma alanı olarak seçilmişlerdir. Son yıllarda, ana havzanın, büyük baraj ve yol inşaatları, madencilik faaliyetleri ve yerleşim alanlarının genişlemesi gibi nedenlerle önemli değişimlere uğramasından dolayı, bu havzaların her birinde üretilen su ve sedimentin kalitesinin belirlenmesi ve havza-bazlı karşılaştırılması bu araştırmanın ana amacı olarak tespit edilmiştir. Bu amaçla, toplam 21 örnekleme noktasından (her bir havzadan 7'şer nokta) taşınabilir YSI (Professional Plus) cihazı ile pH, çözünmüş oksijen (DO), toplam çözünmüş madde (TDS), amonyum (NH4-N), nitrat (NO3-N), tuzluluk, iletkenlik ve sıcaklık değerleri yersel olarak, askıda katı madde (AKM) miktarları ise laboratuvarda tespit edilmiştir. Ayrıca, alınan sediment örnekleri üzerinde tekstür, pH, elektriksel iletkenlik ve bazı ağır metal değerleri de belirlenmiştir. Sonuç olarak, bazı parametreler açısından karşılaştırıldığında, MDH ile FDH yüzey suları kalitesinin, HDH'ye nazaran anlamlı seviyede düşük olduğu ortaya çıkmıştır. Örneğin, Murgul, Fabrika ve Hatila derelerinde ortalama amonyum değerleri, sırasıyla, 1.15 mg/l, 0.15 mg/l ve 0.06 mg/l olurken, ortalama nitrat ise sırasıyla, 2.51 mg/l, 3,25 mg/l ve 1.79 mg/l olarak tespit edilmiştir. Ayrıca, madencilik faaliyetleri, nehir tipi hidroelektrik santraller, yerleşim ve yol inşaatları ile ciddi müdahalelere maruz kalan MDH, yoğun yerleşim ve tarım faaliyetlerinin etkilediği FDH ve tamamı ormanlık alan olan HDH arasında sediment örneklerinin içerdiği ağır metal miktarları açısından da ciddi farklılıklar belirlenmiştir. Örneğin, dere yatağındaki sedimentlerde ortalama bakır miktarları, sırasıyla, 926.77 mg/l, 3.97 mg/l ve 0.15 mg/l olurken, kurşun değerleri ise sırasıyla 34.78 mg/l, 1.20 mg/l ve 0.005 mg/l olarak ölçülmüştür. Bu farklılıkların oluşmasında her bir havzanın sahip olduğu arazi kullanımı yanında havzaların bünyesinde yapılan insan kaynaklı müdahalelerin de etkisi olduğu açıktır.Anahtar Kelimeler: Su ve Sediment Kalitesi, Arazi Kullanımı, Ağır Metal, Havza.

In this study, the three sub-watersheds -Murgul Creek Watershed (MCW), Fabrika Creek Watershed (FCW) and Hatila Creek Watershed (HCW)- with different land uses within the main basin of Coruh River have been selected as the research area. Since the main basin has recently undergone significant changes due to the constructions of large dams and roads, mining activities and expansion of settlement areas, the main goal of this research was specified as determining the quality of water and sediment produced in each watershed and doing a watershed-based comparison. For this purpose, from 21 sampling points in total (7 points from each watershed), pH, dissolved oxygen (DO), total dissolved substance (TDS), ammonium (NH4+), nitrate (NO3-N), salinity, conductivity, and temperature were measured in the field using YSI (Professional Plus) portable instrument while the total suspended sediment (TSS) amounts were estimated in the laboratory. In addition, texture, pH, electrical conductivity and some heavy metal values were determined on sediment samples. As a result, when comparing among some parameters, the surface water quality of MCW and FCW were significantly lower than the waters of HCW. For example, the average ammonium amounts were 1.15 mg/l, 0.15 mg/l ve 0.06 mg/l for Murgul, Fabrika and Hatila Creeks, respectively, while the mean nitrate was as 2.51 mg/l, 3,25 mg/l and 1.79 mg/l, respectively. In addition, there were significant differences determined for heavy metal amounts in sediment samples between MCW (exposed to serious interventions such as mining operations, small hydroelectric power plants, settlement and road constructions), FCW (affected by dense settlements) and HCW (all forested). For example, the amount of copper in sediments for Murgul, Fabrika and Hatila Creeks were 926.77 mg/l, 3.97 mg/l and 0.15 mg/l, respectively, while the lead values were measured as 34.78 mg/l, 1.20 mg/l and 0.005 mg/l. It was clear that besides the land use types; the human-induced interventions occurring within each watershed were also effective in these arisen differences. Key Words: Water and Sediment Quality, Land Use, Heavy Metal, Watershed.