15. yüzyıl divanlarında mekân algısı

Abstract

Mekân, `kevni`/varlığı içinde bulunduran bir unsurdur. Varlık zorunlu olarak birzaman ve mekân içerisinde bulunmaktadır. Bu zorunluluğu ile varlığın imkânlarınınsınırlarını belirlemektedir. Böylece içinde bulunan özneyi de şekillendirmektedir.Mekân, aynı zamanda inşa edilen yapıları da kapsamaktadır. Bu yönüyle onu inşa edenkişiyi ve kültürü yansıtan bir ayna işlevi üstlenmektedir. Edebi metinlerde, mekân kendiözelliklerine ek olarak, şiir öznesinin ve şairin mekânı algılayışını ve mekâna yüklediğianlamları da yansıtmaktadır.Algısal mekânlar, gerçek mekânların öznenin algısında uğradığı değişimsonucunda oluşabildiği gibi, tamamen fantastik mekânlar da olabilmektedir. Bunlarınincelenmesi, hem öznenin değerler sisteminin belirlenmesinde yardımcı olurken hem demekânın içerisindeki kültürel kodların da tespit edilmesini sağlar. Mekânın anlamınınbilinmesi, dolaylı olarak da, mekânın içerisine yerleştirilen nesne ve kişilerin de değerlerihakkında fikir vermektedir. Çalışmada özellikle, dünya ve ahiret algısı, sultanın ve sultankarşısında öznenin konumlandırılması, ruhsal erginlenme ve mekânsal konumlanmaarasındaki ilişki gibi konular üzerinde durmaktadır.Çalışma kapsamında ele alınan dönem olan 15. yüzyıl, Osmanlı'nın mekân ve şiirdünyasına temel sağlaması açısından ayrı bir önem arz etmektedir. Bu dönemde büyükmekânsal dönüşümler yaşanmış ve sonuç olarak Osmanlı mimarîsinin üsluplaşmasıbaşlamıştı r. Aynı zamanda şiir de kelime kadrosu, Divan tertibi ve gazel ve kasidelerintemel kurallarının oluşması gibi aşamalarla klasikleşme devrine girmiştir. Kapsambelirlenirken, çalışmanın hacmi göz önüne alınarak incelenen şairlere sınırlamagetirilmiştir. Bu sınırlama yapılırken bir sultan, bir şehzade, bir bürokrat, bir mutasavvıfve himaye altında bir şair seçilerek en geniş demografik kapsama ulaşılma çabasıgüdülmüştür.Mekânların algısal analizi yapılırken, öncelikli olarak bütün mekânlar tespitedilerek fişlenmiş ve bir mekân sözlüğü oluşturulmuştur. Sözlükte mekânların sözlükanlamları ve şairlere mahsus kullanımları özetlenmeye çalışılmıştır.

Space encloses existence. Every existing creature is compulsory included in spaceand time. The limits of possibility are determined with this compulsion, thereby spacecan also formalize subject which is in it. Besides space included buildings. The buildingsare a reflector for person or culture building them. In literature, space can reflect literalsubject's perception of space and meaning that attributed besides that it's essence.Perceptual spaces are a real location reshaping in subject's perception or totallyfantastic places. When they're examined, it is understood subject's system of values andcultural codes reflected spaces. Knowing sense of spaces provides insight into value ofwho or what located in the spaces indirectly. The thesis emphasizes perception world andbeyond dilemma, positioning of sultan and literal subject in relation to him, the relationof spiritual initiation and position.15. century is important to providing basis for Ottoman sense of architecture andliterature. In the century, great conversation in space was occurred and finally Ottomanarchitectural style make beginning. At the same time, poem entered on a classic style withstandardizing vocabulary, organization contents of Divan and basic rules of kaside andghazel. When range of work is determined, it is restricted because of capacity of thesis.The range of thesis contain five poets who a sultan, a prince, a bureaucrat, a sheikh andan under escort poet due to optimum demographic range.When the spaces are analyzed, firstly all spaces are identified with card-index anda dictionary of spaces is prepared. In dictionary, lexical meaning of space and specialusage for each poet are given.