Türk parlamento sisteminde Diyarbakır milletvekilleri ve faaliyetleri (1920-1950)

Abstract

1876 yılında Meşrutiyet'in ilanıyla `parlamento` kavramı Türk siyasi hayatındaki yerini aldı. Meşrutiyet'in gereği olarak da ilk anayasa olan `Kanun-i Esasiye` 1876 yılında kabul edildi. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Padişah'ın anayasal yetkilerine dayanarak kapattığı parlamento, 1908'de II. Meşrutiyet'in ilanıyla yeniden açıldı. Bu süreç Birinci Dünya Savaşı'nın son bulduğu 1918 yılının sonlarına kadar sürdü. 30 Ekim 1918 Mondros Mütarekesi sonrası Osmanlı Mebusan Meclisi, Padişah Vahdettin'in Aralık 1918'de verdiği kararla tekrar kapatıldı. Milli Mücadele'nin başlamasıyla birlikte Meclis'in varlığı ve gerekliliği dile getirildi. Anadolu'daki milli hareketinin bir yansıması olarak 12 Ocak 1920'de Osmanlı Mebusan Meclisi İstanbul'da açıldı. Meclis'in bilinen en önemli kararı 28 Ocak 1920 tarihinde Misak-ı Milli'yi kabul etmesiydi. Bu durum 16 Mart 1920'de İstanbul'un işgal edilip, Osmanlı Mebusan Meclisi'nin kapatılmasına sebep oldu. Ancak 23 Nisan 1920 tarihinde Ankara'da TBMM'nin açılmasına imkân sağladı.1920-1923 yılları arasında faaliyet gösteren I.TBMM'de görev alan Diyarbakır Milletvekilleri, ülkenin kurtuluşu için alınan bütün kararlara destek vermişlerdi. I. TBMM'nin amacı, öncelikle vatanın kurtuluşunu sağlamak olduğu için Diyarbakır Milletvekilleri de bölgesellikten ziyade milli hedefler doğrultusunda çalıştı. Milli Mücadele Dönemi'nin sona ermesiyle birlikte yeni idealler doğrultusunda kurulan TBMM çalışmalarına başladı. Diyarbakır Milletvekilleri de yaptığı çalışmalarla Meclis faaliyetlerinde yer aldı.Araştırma konusu kapsamında 1920-1950 yılları arasında TBMM' de yer almış Diyarbakır Milletvekilleri'nin biyografileri, genel ve bölgesel faaliyetleri, sorunlara karşı ilgi ve katkıları, sosyal, kültürel, eğitim, güvenlik ve sağlık konularına ilişkin, Meclis'teki görüşmeler, soru önergeleri, alınan kararlar ve kanunlar incelendi. Tüm bu konuların ülke ve bölge sorunlarına yansıması karşısında Diyarbakır Milletvekillerinin takındıkları tavırlar da araştırma konusu içerisinde değerlendirildi.Anahtar Kelimeler: Parlamento Sistemi, Osmanlı Mebusan Meclisi, TBMM, Seçimler, Diyarbakır Milletvekilleri, Tek Parti Dönemi, CHP

With the proclamation of the Constitutional Monarchy in 1876, the concept of `parliament` found its place in Turkish political life. In 1876, the first constitution, `Kanun-ı Esasiye` was adopted as a requirement for the Constitutional Monarchy. During the Ottoman-Russian War of 1877-1878, the Parliament was closed based on the constitutional powers of the Sultan. It was reopened with the proclamation of the constitutional monarchy. This process lasted until 1918. After the Mondros Armistice on October 30, 1918, the Ottoman Parliament was closed again by Sultan Vahdettin's order in December 1918.With the beginning of the National Struggle, necessity of the existence of Assembly was remarked. As a consequence of the national movement in Anatolia on January 12, 1920, the last Ottoman Mebusan Assembly opened in Istanbul. The most important decision of the Assembly was the adoption of the National Pact on 28 January 1920. This situation led to the occupation of Istanbul on 16 March 1920 and closing of the Ottoman Parliament. On April 23, 1920, however, the opening of the Turkish Grand National Assembly was permitted.The Parliament Members of Diyarbakırwho served in the First Turkish Grand National Assembly between 1920-1923 supported all decisions taken for the liberation of the country. As the purpose of the Assembly was to guarantee the liberation of the motherland, the deputies of Diyarbakır had worked in line with national goals rather than regionalism. Grand National Assembly of Turkey, which was established based on the new ideals began its work after the end of the National Struggle period. The deputies of Diyarbakır took role in the activities of the Assembly.The biographies, general and regional activities, interests and contributions to solve the social, cultural, educational, security and health problems, decisions making and legislation Diyarbakır Deputies who took part in the Parliament between 1920-1950, were discussed in this study. The influence of all these issues on the country and regional problems, and the attitudes adopted by the deputies of Diyarbakır encountering these problems were evaluated within the scope of the research.Keywords: The Parliamentarian System, Ottoman Parliaments, Turkish Grand National Assembly, Elections, Deputies of Diyarbakır, Single Party, Republican People's Party