Jean-Paul Sartre tiyatrosu`nda varoluşçu izlekler

Abstract

XX. yüzyıla damgasını vuran felsefe tarihinin insan ve onun varlığıyla temellendirilmiş en önemli düşünce dizgeleri arasındaki yerini almış olan varoluşçuluk, özünü yaratmaya çalışan insanoğlunun içine düştüğü sancılı süreci irdeler. Ansızın fırlatıldığı dünyada, toplumun bir parçası olma ile birey olma arasında sıkışıp kalan insanoğlunun varoluş mücadelesini konu edinen varoluşçuluk, kendinden önceki dizgelerden farklı olarak `insan varoluşunun anlamı`nı çarpıcı bir biçimde yeniden yorumlar. Günümüzde hala geçerliliğini koruyan varoluş düşüncesinin felsefi bir akım olarak ortaya çıkışında XIX. yüzyılın önemli düşünürlerinden Søren Kierkegaard'ın büyük bir etkisi olmakla birlikte varoluşçuluğu kuramsallaştırarak geliştiren ve döneminin başat felsefe akımlarından biri olmasına zemin hazırlayan şüphesiz Jean-Paul Sartre'tır. XX. yüzyılın yazın ve düşün dünyasının önemli isimlerinden olan, felsefi eserlerinin yanı sıra çok sayıda roman, tiyatro oyunu ve gazete yazıları gibi okura geniş bir yelpazede sunduğu yazın çeşitliliği ile büyük kitlelere ulaşmayı başaran Sartre, çağdaş varoluşçuluğun kurucusu olarak anılır. Bubağlamda varoluşçuluğu yalnızca bir felsefi öğreti olarak ele almayıp, kendi varoluşçu kimliğini gerek yaşamıyla gerekse edebi eserleri ile harmanlayarak sunarken, düşünce dünyası üzerinde de derin izler bırakır. Bu noktada özellikle Sartre Tiyatrosu'na yakından bakıldığında varoluşçuluk felsefesinin yansımalarının birtakım izlekler aracılığıyla ortaya konulduğu görülür. Çalışmamızda, varoluşçuluk felsefesini açımlayan, herkes için anlaşılır kılmaya çalışan ve bu amaçla da yazılı ve sözlü çalışmalar yapan Sartre'ın özellikle tiyatro oyunları içerisinde yoğun bir şekilde kullanıldığı saptanan, varlık, hiçlik, kaygı, yalnızlık, yabancılaşma, özgürlük, seçme, sorumluluk ve ölüm gibi varoluşçu izleklerin etkin bir biçimde çözümlenmesi amaçlanmıştır. Sartre'ın oyunları içerisinden seçtiğimiz Gizli Oturum, Mezarsız Ölüler, Sinekler, Kirli Eller ve Saygılı Yosma, varoluş felsefesi ışığında metne bağlı inceleme yöntemi ile ele alınarak ve varoluşçu izlekler doğrultusunda analiz edilerek değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Existentialism, which has taken its place among the most important thought systems based on human and his existence in the history of philosophy and left its mark on the XXth century, examines the painful process that human being falls into while trying to create his essence. In the world where he was suddenly thrown, existentialism, which is the subject of the struggle for existence of the human being stuck between being a part of society and being an individual, strikingly reinterprets the `meaning of human existence` different from the previous systems. Although Søren Kierkegaard, one of the greatest thinkers of the XIXth century, had a great influence on the emergence of the idea of existence, which is still valid today, as a philosophical movement, it was undoubtedly Jean-Paul Sartre, who theorized and developed existentialism and paved the way for it to be one of the dominant philosophical movements of its time. Sartre, one of the significant figures of the literary and intellectual world of the XXth century, who managed to reach large audiences with his philosophical works as well as a wide variety of works such as many novels, theatre plays and newspaper articles, is known as the founder of contemporary existentialism. In this context, while not only treating existentialism as a philosophical doctrine but also presenting his own existentialist identity by blending it with both his life and his literary works, he also leaves deep traces on the world of thought. At this point, when we look closely at the Theater of Sartre, it is seen that the reflections of the philosophy of existentialism are revealed through certain themes. In our study, Sartre, who explains the philosophy of existentialism, tries to make it understandable for everyone and carries out written and oral studies for this purpose, it is aimed to analyze the existentialist themes, which has been found to be used extensively especially in theatre plays, such as being, nothingness, anxiety, loneliness, alienation, freedom, selection, responsibility and death effectively. No Exit, The Victors, The Flies, Dirty Hands and The Respectful Prostitute, which we choose from among Sartre's plays, were handled with the text-based examination method in the light of the philosophy of existence and analyzed and evaluated in line with existentialist themes.