Temel sağlık hizmetleri ve eczaneler: bir kent örneği

Abstract

XI. ÖZET Temel Sağlık Hizmetleri amaçları doğrultusunda herkesin amaca uygun /akılcı/ rasyonel ilaç kullanımını sağlamak üzere eczacı/eczanelerin işlevi; sağlık hizmetleri ve ilgili politikalar ile içerdiği sorunlar bütününde ve bir kent örneğinde genel bir bakışla değerlendirilmeye çalışılmıştır. Sağlık sistemlerindeki hizmet akışında hastanın en son uğradığı yer olması gereken eczanelerin, bugün Türkiye'de toplumun yönlendirmesiyle genişleyen, `yasaların çizdiği hizmet alanını aşan sınırları` saptanmak istenmiş ve DSÖ'nün eczacılık hizmetlerinde `hastaya yönelik` olarak önerdiği hizmet alanı ile gösterdiği benzerlik vurgulanmıştır. îlacın amaca uygun kullanımını engelleyen, her kademede var olduğu düşünülen sorunları somutlayacak veriler; farklı sosyoekonomik düzeydeki bölgelerde eczanelere başvuran halkın talepleri/ talep şekilleri gözlenerek, düşünceleri alınarak sağlanmaya ve eczacıların sundukları hizmetin eczacılar bilgilendirilmeden gözlenmesi ve daha sonra eczacıların düşüncelerinin alınması ile de bütünlenmeye çalışılmıştır. Gelişmekte olan/ gelişmiş ülke örneklerindeki uygulamalar ışığında Türkiye koşullarında eczacılık hizmetlerinin durumu sergilenmiş ve eczane çalışma koşullarından akademik program içeriklerine genel bir değerlendirme ile eczacılık hizmetlerinin bir çerçevesi oluşturulmaya çalışılarak yorumlanmış ve çözüme yönelik öneriler getirilmek istenmiştir. Araştırmada; izmir kenti merkezinde 80 eczaneye ilaç ve ilaç dışı taleplerle başvuranlara toplam 1175 anket uygulanmış ve yine toplam 1362 gözlem formu işlenmiştir. Eczaneden verilen hizmetlerin %63.5 inin eczacıların yasalarla sınırlandırılmış hizmet alanlarının dışındaki (enjeksiyon, danışma, reçetesiz ilaç) taleplere yönelik olduğu görülmektedir. Özellikle SED'i düşük bölgelerde eczaneler daha çok birer sağlık merkezi olarak kullanılmakta olup, bu bölgelerde `danışma` başvuruları üç, `enjeksiyon` için olan başvurular yirmibir katı fazlalık göstermektedir. Eczanelere danışma için olan başvurularda ilaç dışı konuların oranı %58.3 tür. Sağlık sorunları için olan bu tür başvurularda hekime yönlendirme ise %8.2 olarak saptanmıştır. -164-Öncelikli sıra ile; `ağrı, dermatolojik ve solunum yollarına ilişkin sorunlar` a yönelik görülen danışma başvuruları reçetesiz ilaç talebini birlikte getirmektedir. Eczacıların %65.8 inin ilaçların eczaneden reçetesiz satışını uygun bulmamalarına karşın `reçetesiz ilaç` ekonomik ve sosyo-kültürel düzey farklılığı göstermeksizin eczanelere en yoğun başvuru nedeni olmakta (%50.5) ve öncelikli gerekçe `hastalığın önemsenmemesi` (%43.2) olarak gösterilmektedir. Eczanelere olan reçeteli ilaç başvurularının sabah saatlerinde ağırlıklı olarak resmi kurum kaynaklı olduğu görülmekte, akşam/gece saatlerinde `ulaşılabilirlik` kolaylığı nedeniyle tercih özel kurum yönünde yoğunlaşmaktadır (%86.6). Sosyal güvence varlığı ilaç ve hekimden yararlanma güvencesini getirmemektedir. Eczanelere başvuranlardan sosyal güvencesi olanların %70.7 si ilaçları için reçetesiz başvurmuş ve reçeteli başvuranların ise ancak %52.6 sının kurumlarından yararlandığı saptanmıştır. Sosyal güvencesi olup eczanelerden reçetesiz ilaç isteminde bulunanlar ağırlıklı neden olarak `kurumlarla ilgili` hizmetten yararlanmaya olumsuz etkenleri göstermektedir. İlaç sunumunda, hizmeti sağlık hizmetine farklılaştıracak en önemli unsur `hastanın bilgilendirilmesi` değerlendirildiğinde; halkın eczacıdan öncelikli beklentisinin (%43.3) `ilaçlar ve kullanımları konusunda bilgilendirme` olduğu belirlenmiş, buna karşın eczacıların hastaların ancak %27.4 ünü bilgilendirdiği saptanmıştır. Eczacılar bugünkü akademik eczacılık eğitiminin pratikteki gereksinimlere uymadığını söylemekte (%92.5), hizmet içi eğitimin gerekliliğine inanmakta (%93.8) ve bugün verdikleri hizmetten mutlu olmadıklarını ifade etmektedirler (%71.8). Eczanelerin çalışma koşullarında olumsuzluk nedeni olarak saptanan `çalışma süresi` eczacıların %81.0 i için uygun bulunmamaktadır ve %60.5 i eczanelerdeki `bürokratik işlemler` i mesleğin gerçek işlevini yerine getirmeye engel görmektedirler. 165-

SUMMARY A research have been carried out in order to find out the functions of pharmacists/pharmacies in reasonable/rationale use of drugs in the Primary Health Care system. This evaluation have been carried out in a general perspective within the relation of health services, the related policies and the problems in a sample town. In the chain of health care services the pharmacies are the last point of admission, within that perspective the position of the pharmacies have been evaluated in Izmir, the similarities have been emphasized between the borders of the legal structure which has been enlarged due to public demands and the WHO policy. The obstacles on the rational use of drugs have been searched such as the demands of the people from different socioeconomic levels of the society. In addition to this, observations on the attitude and practice of the pharmacists in relation with the patients have been performed. In this research the conditions of the health service given by the pharmacies in Turkey has been shown by studying the practices in developing/ developed countries. A frame of pharmacy services has been formed and; interpreted within a general perspective ranging from working conditions of pharmacies to academic program contents. In this research; totally 1175 admissions out of 1800 have been included. These people have been applied to 80 pharmacies, in town of Izmir, with or without medicine demans. In addition to this 1362 observation form have been filled in. It is obvious that the % 63.5 of the services held in pharmacies are for the demands beyond their legal duties (injection, information, drugs without recipes) Especially in regions with lower socio-economic levels, the pharmacies are used as health centres where `information` demands are three times and demands for `injections` are twenty one times more than the rest. The ratio of admission to pharmacies for non-medical subjects is %58.3 These applications are for health problems and %8.2 of them are directed to doctors by the pharmacists. 166The admissions asking for information are given in their priority order; `pain, dermatological and respiratory problems`. They come with the demand of medicine without recipe. Though %65.8 of the pharmacists don't approve to sell `drugs without recipes`, the most important reason for admission to pharmacies is the demand of medicines without recipe, there is no difference on socio-economic levels (%50.5), and the main reason has been seen as `not giving importance to illness` (%43.2). The admissions to pharmacies for drugs with recipes in the morning hours come mostly from official institutions. At night and evening hours, from private sector (%86.6), because of the accessibility of the private sector within these hours. The presence of social insurance doesn't give the guarantee of profiting medicine and doctors. The %70.7 of the socially insured persons applied to pharmacies come without recipes and only the %52.6 of the group who has social insurance and has come with their recipes could profit from their institutions. People who have social insurance but demand medicine without any recipe show the `negative effects of profitting the services from the institutions` as the main reason. The most important factor in the health care service given by the pharmacies is `informing the patient` and the first level expectation of the patients from the pharmacist is being informed about the medicines. Despite to this the pharmacists informed only the %27.4 of the patients. The pharmacists declare that the academic education of pharmacy today does not meet the needs in practice (%92.5). %93.8 of them believe in the necessity of inservice education and state that they are not satisfied with the service they give (%71.8). The reasons for the negative working conditions of the pharmacies are found as `the working hours`, %82.0 of them have been claimed so. Also %60.5 of the pharmacists find the bureaucratic tasks as an obstacle to perform the real functions of their profession. 167