Geleneksel Erzurum evleri, restorasyonları ve ev yaşantısı

Abstract

Araştırmamızda, Erzurum'da tarihi süreç içerisinde inşa edilen konut mimarisi incelenmiştir. Çalışmamız, günümüze kadar gelebilen örneklerden dolayı daha çok 18. ve 20. yüzyıl başlarına kadar olan dönemi kapsamaktadır. Mevcut olan evler, restorasyonu yapılan evler, kaynaklarda adı geçen ve önemine binaen ele alınan evler olarak ana hatlarla incelenen geleneksel Erzurum evleri, ev yaşantısı da eklenerek tamamlanmıştır. Geleneksel Erzurum evleri, Türk evi üst sınıflandırma grubu biçimlerini koruyarak inşa edilmişlerdir. Erzurum evleri, Erzurum halkının tarihini, kültürünü, ekonomisini ve yaşam tarzını oldukça somut bir şekilde yansıtmaktadır. Evlerinin şekillenmesinde, yaşam biçimi, arazinin durumu, ailenin geliri etkili olsa da iklim şartları daha belirleyicidir. Geleneksel Erzurum evi dıştan masif görüntüsünün aksine içinde son derece ferah, süslemeli ve zengin duygulanmaları çağrıştıran ögeler barındırmaktadır. Bu durumu ile Geleneksel Erzurum Evi, şehrin insan tiplemesinin mimari yansıması olarak görülmelidir. `Aile mahallesi` ya da `aile sokağı` olarak şekillenen beldelerin Türk konut mimarisinin ana karakteri olduğu bir gerçektir. Geleneksel Erzurum evleri de bu gerçek etrafında şekillenen düşünce ile mahallede ve sokakta bütünlük, birlik, beraberlik anlayışı ile yapılmıştır. Erzurum Evleri, tandırevli-sofalı tarzında tasarlanarak, dar sokaklar üzerinde sıra evler tipinde düzenlenmiş, iki katlı evlerdir. Zemin katlar daha çok taş malzemeli, kâgir yapılar olup, üretim işlerine ayrılmış mekânlardan ibarettir. Bu katta bulunan birimler, daha sade dışa açıklıkları az, nadiren bezemeli ve duvarları sıvanmadan derzlenerek bırakılmaktadır. Zemin katlarda en dikkat çeken birim tandırevidir. Geleneksel Erzurum evinin olmazsa olmazı durumunda olan tandırevi birimi, evin yalnızca mutfağı değil aynı zamanda hane halkının toplanma ve sıcak sohbet mekânıdır. Tandırevi, içinde barındırdığı, çeşme-kurun, tandırbaşı-babaocağı, ocaklar, oturma sekileri, terekler, zahire anbarı-dolapları, taban döşemeleri ve nihayet kırlangıç örtüsü ile Erzurum evi için tartışmasız belirleyici birimdir. Modern mimaride oldukça küçük olarak yapılmaya başlanılan fakat zamanla hızlı bir şekilde büyültülen mutfak bölmesinin bu değişiminin altında aranması gereken gerçek; tandırevinde olandır. Üst katlar, cumba ya da dönemdeki adı ile cihannumalarla yola doğru çıkma yaparak hareketlendirilmiştir. Türk milletinin en önde gelen hamasetlerinden biri olan misafirperverliğini Türk evinde olduğu gibi geleneksel Erzurum evlerinde de baş odanın konumlandırma ve iç dizaynında görmekteyiz. Daha çok başoda da olmak üzere oda tavanları çok güzel plastisite bezemeye sahip ahşap kaplamalıdır. Odalardaki yüklük ve dolaplar, odaların düz çizgisel hatlarını bozmamak adına, gömme olarak yapılmaktadır. Kapı kanatları, pencere kanatları ve aynalıkları, peykeler, sekiler, çiçeklik, takçagözler, kavukluklar, kandillikler, ocaklar ve ocak çıkışları odaların süslemeye dâhil edilen diğer birimleridir. Geleneksel Erzurum evi, oluşturduğu sokak dokusuyla uyumu, sofalı-tandırevli iki katlı planı, cumba çıkıntılarıyla hareketli cepheleri, iç mekân düzeni ve süslemeleriyle geleneksel Türk evi içerisinde oldukça mümtaz bir yere sahiptir.

In our research, residential architecture built in Erzurum in the historical process has been examined. Because of the present day examples. our research contains the period from the 18th century to the beginning of the 20th century. Traditional houses in Erzurum, which are mentioned in the sources and which are considered as important houses and the ones which are restored as main houses are completed by adding the home life.Traditional houses in Erzurum were built in keeping with the top classification group of the Turkish House. Traditional houses in Erzurum reflect the history, culture, economy and lifestyle of people in Erzurum in a very concrete way. In the form of Erzurum houses, the life style, the condition of the land, the income of the family were influential but the climate conditions were more decisive. Traditional houses in Erzurum contains very prosperous, ornamental and affectionate objects contrary to the massive view from the outside. Thus, Traditional houses in Erzurum should be seen as an architectural reflection of Erzurum's human typography.It is a fact that the district which is shaped as `family neighborhood` or `family Street` is the main character of Turkish residential architecture. Traditional houses in Erzurum were built with the idea formed around this reality with the sense of unity, solidarity and togetherness in the neighborhood and the street. Houses in Erzurum are two storey houses arranged in the style of row houses on the narrow streets, in the style of hall with tandoor room. The ground floors are more stones and are a floor of production work. The spaces in this floor are more plain and with few outward openings, rarely decorated. The gaps between the wall stones of this floor are filled with mortar and smoothed with a trowel without plastering. The tandoor room unit, which is the indispensable part of the Traditional houses in Erzurum, is not only a kitchen but also a gathering place and a sincere chat room for the households. The most noticeable unit on the ground floor is the tandoor room. In the tandoor room, there are fountains-fountain basin, tandoor circumference, hearths, sitting places, shelves, warehouses- cereal cabinets, floor coverings and finally Kırlangıc coverings which has a dome shape is constructed by disposing of wood beams, one on the top of other, similar to a swallow nest. For this reason, tandoor room is the undisputed determining unit for Erzurum house. In modern architecture, the kitchen, which is very small in size, has begun to be built in a big way with time. The main reason for this change of the kitchen section is the tandoor room. Room ceilings, mostly in empty rooms, are wooden covered with very nice plasticity decoration. We can see the hospitality which is one of the most prominent bastas of the Turkish people in the Turkish house as well as the positioning of the head room and interior design in the Traditional houses in Erzurum. The cabinet for beds and cabinets in the rooms are built-in. Door wings, window wings and upper fixed glass of window, benches, berms, flower head, alcoves, a special alcoves for quilted turbans, candles, hearths and hearth breasts are included in the ornamentation of the rooms. Traditional houses in Erzurum is in harmony with the street texture it creates. There are hall-tandoor room, two-storeyed plans, bay windows and quite moving facade appearance. With all these and interior style and decorations, Traditional houses in Erzurum has a very distinguished place within the traditional Turkish house.