Ayvacık (Çanakkale) yöresi halılarında kullanılan bitkisel boyarmadddeler ve alternatifleriyle denemeleri

Abstract

Çanakkale ili, Ayvacık ilçesinde yaklaşık elli yıl önce terkedilmiş olan doğal boyamacılık 1980'li yıllarda yörede uygulanmaya başlanan DOBAG (Doğal Boya Araştırma Geliştirme) projesiyle tekrar hayata dönmüştür. Yörenin bitki örtüsünde çok sayıda bitkisel boyarmadde mevcut olduğu halde proje kapsamında kullanılan doğal boyar maddeler; kökboya {Rubia tinctorum), muhabbet çiçeği (Reseda luteola), papatya (Anthemis sp.), palamut kadehi (Quercus sp.) ve mazı ile sınırlıdır. Bu çalışmanın amacı günümüzde Ayvacık yöresi halılarında halkın kullandığı bitkisel boyarmaddelerin, mordanlama usullerinin, boya reçetelerinin tespit edilip yörenin bitki örtüsünde bulunan alternatiflerinin denenmesiyle halka yeni bitkisel boyarmadde seçeneklerinin sunulmasıdır. Çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde; Ayvacık ilçesinin coğrafi konumu ve tarihçesi anlatılmış, yörede halıcılığın tarihsel gelişim süreci, yöre halılarında kullanılan malzemeler ve bu halıların teknik, desen ve renk özelliklerine yer verilmiş, seçilen 14 pilot köyde yöre halkı tarafından halı ipliklerini boyamada kullanılan boya bitkileri, mordanlar ve 71 tane boyarmadde reçetesi anlatılmıştır. Ayrıca yörede yetişen fakat yöre halkı tarafından kullanımı bilinmeyen 89 tane boya bitkisinin botanik yapısı, yetişme ortamı, boyamacılıkta kullanılan kısımları ve farklı mordanlarla verdiği renkler tanıtılmış, içerdikleri boyarmaddelerin kimyasal yapısı ve botanik yapılarına göre tablolar halinde gösterilmişlerdir. İkinci bölümde; yörenin bitki örtüsünde yetişen ve 13 tanesi dünyada ve bir tanesi de ülkemizde daha önce boyamacılıkta hiç kullanılmamış olan 19 tane boya bitkisi ile yün iplikleri üzerinde yapılan 75 renk denemesine ve bu renklerin ışık ve yıkama haslıklarına yer verilmiştir. Üçüncü bölümde; Ayvacık yöresine ait halı motiflerinden yararlanılarak yapılan özgün ve ayrıca klasik halı tasarımlan bulunmaktadır.

Natural dyeing, which was abondoned about fifty years ago in Ayvacık district of Çanakkale was brought to life with application of DOBAG Project (Natural Dyestuff Research and Development) in the region in the 1980's. Eventhough many natural dyestuffs are present in the region, the project was limited with madder (Rubia tinctorum), reseda (Reseda luteola), daisy (Anthemis sp.), valonia cup (Quercus sp.) and gall nut. The purpose of this thesis is to present new dyestuff alternatives to the people of the region by finding out the natural dyestuff used in Ayvacık region carpets, mordanting techniques, dye prescriptions; and making out trials with the alternatives in the botanical layout of the region. This thesis consists of three parte: In the first part; geographic location and history of Ayvacık district, development process of carpet weaving in th region, stuff used in weaving these carpets, technical, design and color specifications of these carpets are explained and plants used in dyeing of the yarn of the carpets, mordants and 71 dyestuff prescriptions given by the people of the selected 14 pilot villages are presented. Also botanical structure and growing environment of the 89 dye plants present in the region of which usage is unknown by the people, parts of these plants used in dyeing and colors got by different mordants are described and shown as tables according to the chemical and botanical structure of the dye stuffs of which they consist of. In the second part; 19 dye plants growing in this region, of which 1 in our country and 13 in the world are never used in dyeing before, are presented; and 75 color trials made on these woolen yams are given with their color fastness values to light and washing. In the third part; unique and classical carpet designs created by using the carpet motifs of Ayvacık region are presented.