Tiyatroda etik-dramatik ilişkisi ve Cumhuriyet Dönemi Türk tiyatrosuna yansımaları

Abstract

ÖZET İnsanla ilgili bir durumu, karşıt oluşların çatışmasıyla veren dramatik gösterim, oyun kişisinin ya da kişilerinin eylemiyle varolur. Bu eylemin gerekçesini oluşturan değer ya da değerler yaşantısı ve bunlar arasındaki çatışma, dramatik gösterimin etik niteliğini ortaya koyar. Tiyatro sanatı, başlangıcından günümüze etikle ilişkili olagelmiştir. Her dönemin farklı değer tasarımları, yine o dönemin tiyatrosunda karşılığını bulmuştur. Etiğin dramatikle olan ilişkisi, kendini daha çok tiyatro sanatının eğiticilik işlevinde göstermektedir. Bir eylem sanatı olan tiyatroda, o eylemin kişi ya da kişilerini, o eyleme yönelten etik bir kalkış noktası vardır. Bu etik kalkış noktası ise değerlerle bezeli insan dünyasıdır. Oyun kişisi, eylemiyle o değerleri geçerli kılmaya çalışırken, izleyicinin de söz konusu değerler üzerine dikkatini çeker. Etik nasıl ki tarih boyunca normatif bir süreç izlemişse; tiyatro sanatı da buna koşut normatif bir özellik göstermiştir. Ancak 20. yüzyıldan sonra, etik, metaetik düzlemde ele alınmış, bu durum da yine dramatik edebiyatta karşılığını bulmuştur. Batı Tiyatrosu'ndan etkilenen Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosu'nda da tıpkı etkilendiği gelenekte olduğu gibi, etik ve dramatik kavramları arasında da bir ilişki söz konusudur. Türk Dramatik Edebiyatı' nm etikle olan ilişkisi ağırlıklı olarak normatif bir özellik göstermektedir. Tiyatronun eğitme işlevinden yararlanma doğrultusunda oluşturulan dramatik metinlerde, toplumsal yapıdaki değişmelere koşut olarak değişen etik argümanların ele alındığı ve izleyiciye sunulduğu görülür. vı

ABSTRACT The art of drama indicates a situation which occurs as a result of contradictions between the opposites and it exists by actions of dramatic person/persons. The art of theater has a relation with ethics since its beginnings. Different values in different periods of history, find their correspondences in the dramatic. The path which ethics follows through the history of thought shows itself in its relation with the theater. It is mostly observed in the educational function of this dramatic art. Theater as an art of action has its actors who have a starting point for the action. This action has its roots in the human world which consist of moral values. The dramatic person tries to draw attention of the audiences to those values while he/she tries to validate the values by his/her action. Like ethics, the art of drama shows normative characteristics during its progression in history. But in the 20th century normative ethics changes into metaethics and this transformation also find its responses in the art of drama. Turkish theatre in the Republican era is heavily influenced by western theater tradition. It also shows relations with ethics like its influential. Dramas which are written in this period try to use the educational function of the theatre. These scripts evaluate ethical proposals and share it with the audiences. Therefore its relation with ethics is mainly normative. Vll