Yörüklerde müzik ve boğaz çalma

Abstract

Bugün Anadolu'da Yörüklerin yoğun olarak yaşadığı alan güneybatıbölgesidir. Bu bölgenin batı ucu İzmir ve Ege Bölgesi iken doğudaki sınırı Gaziantepili olarak bilinir. Yörükler atalarının Orta Asya'dan Anadolu'ya göç ettiğini ve OrtaAsya'nın Türklerin anavatanı olduğunu kabul eder. Dolayısıyla `Türk olmak`Anadolu'daki diğer etnik gruplardan kendilerini ayırma ve üstün görmelerini sağlar.Osmanlı İmparatorluğu döneminde geleneksel yaşam biçimleri olan göçebehayvancılık yaparak yaşayan Yörüklerin uygulanan iskan politikaları ve ekonomikkoşullar yüzünden giderek yerleşik yaşama geçtikleri ancak kimi topluluklarıngöçebe ve yarı göçebe yaşam tarzını sürdürdükleri görülür. Günümüzde Yörüklerinneredeyse tamamı yerleşik olarak yaşamakta az sayıda Yörük yarı göçebe ve göçebehayvancılık yapmaktadır.Bu açıdan çalışmanın ağırlığını Antalya, Isparta, Burdur, İçel, Adana, Konya,Karaman, Denizli, Manisa, İzmir, Bilecik Sakarya ve Ankara'da gerçekleştirilen alançalışmasında yapılan görüşme ve gözlemler oluşturur.Göçebe yaşamda geçim kaynağı hayvancılıktır. Bu nedenle yaşamları,hayvanların yaz ve kış mevsimindeki otlaklarını içine alan bir döngü çerçevesindegerçekleşir. Yarı göçebe yaşamda ise tarım da hayvancılık kadar önem taşır. Ancakbugün Yörüklerin büyük çoğunluğu yerleşik olarak yaşamakta olduğu içinhayvancılığın yanı sıra diğer alanlardan kazanç sağlamaktadır. Hayvan beslemeşekilleri ise artık değişmiştir, çoğunlukla evlerinin yanında bulunan besihaneler veahırlarda beslenir.Göçebe ve yarı göçebe yaşamda çobanlık önemli bir uğraştır. Çobanlargenellikle hane içerisinden olur. Dışarıdan para ile çoban tutma neredeyse hiç yoktur.Ancak sürüyü hane içinden güdecek kimse olmaması durumunda ortaya çıkar. Budurumu hem ekonomik hem de etik açıdan açıklarlar. Koyun çobanlığı erkeklertarafından yapılırken, keçi deve ve diğer büyükbaş hayvanlar genç kızlar ve çocuklartarafından yapılır. Hayvanların otlatılması çadırlardan uzaktaki otlak alanlarındagerçekleştirilir.Göçebe yaşam ve hayvancılığın etkileri müziklerinde de kendini gösterir.Çalgıları kaval, düdük, sipsi, kemane ve üçtelli gibi küçük, hafif ve kolaytaşınabilirdir. Dağarları bu yaşam biçimi ve hayvancılığa uygunluk gösterir.Sözgelimi yayık soğudan, çömlek kırdıran ve karakoyun efsanesi gibi bu yaşamailişkin öyküleri bulunan parçalar bunlar arasında sayılabilir. Koyun çobanlarıhayvanlara ilişkin dağarı hayvanların başında seslendirir. Ayrıca koyunların yayladavigece otlaklara götürülmesi ve diğer hayvanlara göre güdülmesi güç olduğundançobanlığın yetenek gerektirdiği vurgulanır. Yetenek kavramı müziksel olarak da öneçıkar. Çalgı çalanlar ve türkü söyleyenlerin doğuştan gelen özel yeteneklerinedeniyle bunu gerçekleştirebildikleri vurgulanır.Bununla birlikte Yörükler uğraşlarını bir `Pir`e bağlayarak ya da İslaminancı açısından destek sağlayarak meşrulaştırırlar. Sözgelimi deveciliğin piri VeyselKarani'dir. Bu yüzden deve beslemek ve taşıma işinde kullanmak uygundur. Yinekoyun ve kavalın cennetten çıktığına inanılır. Aynı zamanda koyunun üzerindeki birizin peygamberin parmak izi olduğu öne sürülerek kutsallığı vurgulanır ve melekolarak kabul edilir. Yine inanışa göre kavalın icadı sırasında bir peygamberyardımıyla ses çıkarması sağlanmıştır. Böylece bu tür dayanaklarla yapılan eylemlermeşruiyet kazanmış olur.Toplumsal örgütlenmeleri dünya üzerindeki diğer pastoral yaşam sürentopluluklara benzer biçimde aşiretler ve soy grupları biçiminde düzenlenir. Bununlabirlikte kendilerini tanımlamada üyesi oldukları aşiret, oba ya da soy grubunuözellikle vurgularlar.Hayvancılık dışında en önemli uğraş alanları dokumacılıktır. Dokuduklarıkilimlere bakıldığında hangi aşiretten olduklarını simgeleyen imlerle karşılaşılabilir.Bu da kimliklerine ilişkin söylemlerini destekler ve kilime dokunan imlerle üyesioldukları topluluk belirtilmiş olur.Genç kız ve kadınlar tarafından gerçekleştirilen vokal boğaz çalma edimindeüyesi oldukları aşiret, soy grubu ve obayı temsil eden tek bir ezgi görülür. Aynıtopluluk içinde değişik sözlerle seslendirilen ve farklı havalar olarak algılananparçalar yine topluluğa ait aynı ezgi ile seslendirilir. Aynı sözler bir başka topluluktarafından kullanılabilir ancak ezgi kendilerine ait olan boğaz ezgisidir. Bu durumkendilerini tanımlamada öne çıkardıkları etnisite kimliğini vurgulamanın müzikselyoludur.Boğaz havaları bu yüzden topluluğu ya da yerleşik yaşama geçtikleri yerinadı ile anılır. Sözgelimi Hayta ve Melli boğazı topluluk adını Gökdere ve Hasiçiboğazı ise yerleşim yerini belirten adlardır. Bununla birlikte boğaz çalma edimi farklıişlevler yüklenir. Sevda içerikli olarak iki genç arasında iş gören işlevi bir çoktoplulukta görülür. Farklı topluluklarda kınama ve yerme, yarışma, atışma ve oyungibi işlevler yerine getirir.

Today, Yoruks mostly live in the southwest region. On the west side, Izmirand Aegean region, on the east side Gaziantep draw the borders of that area. Yörüksaccept that their ancestors emigrated from Middle East to Anatolia and they assumedthat the Middle East as their homecountry. Therefore, being a `Turc` helps them tosee theirselves different and superior than the other ethnic groups in Anatolia. Duringthe period of Ottoman Empire, as a result of economic conditions and settlingpolicies, some of the yoruks who lived by doing their traditional way of living;nomadic-stockbreeding were passed to endemic life style but the others kept theirnomadic or semi-nomadic lifestyles. Today almost all of the yoruks lived in anendemic life style and only few of them keeps doing semi-nomadic or nomadicstockbreeding.Therefore this study mostly focus on interviews and observations which aredone in the study areas; Antalya, Isparta, Burdur, Içel, Adana, Konya, Karaman,Denizli, Manisa, Izmir, Bilecik, Sakarya and Ankara.In nomadic life style, stockbreeding is the most important source of living. Asa result of this, their lives go around a circle which includes pastures of animals bothin winter and summer. In semi-nomadic life style, agriculture is as important asstockbreeding. However, today due to most of the yoruks are live in endemiclifestyles, they gain money from many kinds of spheres rather than stockbreeding.Therefore, their way of feeding their animals also change, they mostly feed them intheir barns or fattening place next to their houses.Being a shepherd is very important in nomadic and semi nomadic lifestyles.Shepherds is mostly chosen from the household. Hiring a shepherd from outside bygiving him money is almost never happened. Only if there won't be anyone who canherd the flock, they hired someone else outside the household. They explain thissituation both economically and ethically. As men herd the sheep, girls and childrenflock camels, guats and other great cattle. They put out their animals to pasture ingrassy areas which are far from their tents.The effects of nomadic life style and stockbreeding can see on their music.They used light and easily carried instruments like; pipe, whistle, sipsi, kemane veüçtelli. Their repertoire is suited to stockbreeding and their way of life. We can countyayık soğudan, çömlek kırdıran ve Karakoyun Efsanesi as an examples of pieceswhich includes stories about their life styles. Shepherds, perform the repertoire whichviiiis related with animals in front of their sheep. In addition to this, as it is difficult tobring sheep to pasture in pedestrian at night and as herding sheep is more difficultthan other animals, they underlined that it requires talent. The concept of talent isalso important musically. They underlined that people could play instruments andcould sing folksongs as a result of their special talent that comes from birth.Moreover, Yoruks legitimaze their occupation by connecting it with a `pir` orby providing a support in accordance with their İslamic belief. For instance, VeyselKarani is the master of cameleer. Therefore, to fatten camels and to use them incarrying, is appropriate. Also they believed that sheep and the shepherd's pipe arecame from heaven. They argued that sheep is holly because they believed that themarks on the sheep, are the Hz. Muhammeds footprints and they accept that sheep asan angel. Moreover, according to a belief, pipe could make sounds with the help of aprophet during its invention. As a result of these evidence, their actions gainlegitimacy.Their social organization is arranged as tribe and race groups like the othersimilar pastoral communities in the world. In addition to this, they are especiallyunderlined their tribe, oba and race groups when they are defining themselves.Except from stockbreeding, weaving is the most important endeavor. Whenwe look the pileless carpets they weaved we can see the icons that show which tribethey belong to. This support their identity arguments and they identify theircommunity/group by the icons which they weaved into pileless carpets.We can see only one melody in vocal throat playing which represent theirtribe, race group and oba, which is performed by girls and women. Within the samegroup, songs performed with different words perceived as different airs althoughthey are performed with the same melody. Same words can be used in a differentgroup but they performed it by their own throat melody. This situation is the musicalway of underlying their ethnicity within their origins.Therefore, throat airs known as the names of their settling areas and thenames of their communities. For instance; Hayta, Melli throat and Gökdere, Hasiçithroat describe community name and setlement respectlively. In this respect, practiceof throat playing has different functions. In many communities, throat playing has ameaning of love and it is used as a communication tool between young lovers. Indifferent communities throat playing has different functions like; criticizing,condemnation, competition, quarrel and game.