İstanbul Divan Edebiyatı Müzesi ile Konya Mevlana Müzesi`ndeki çalgılar ve bu çalgıların süslemelerinde özgün tasarımlar

Abstract

ÖZET Türklerin icra aleti olarak kullandığı çalgıların tarihini inceleyip tanıtan yayınlar yok denecek kadar azdır. Bu alanda kapsamlı, düzenli yayınlara ihtiyaç vardır. Böylesi yayınların ortaya çıkabilmesi için de özel kişi ve koleksiyonların, resmi kurum ve kuruluşların ellerindeki çalgıların dökümünün yapılıp kronolojik bir takvimle sıralanması gerekmektedir. Ancak bu sayede, çalgı yapımcılığında önemli bir öğesi olan çalgı süslemeciliğindeki desen ve motiflerin tarihi gelişimi incelenerek sağlıklı incelemeler yapılabilecektir. Yukarıda sözü geçen çalışmalar yapıldığında görülecektir ki Türkler, mimariden ahşaba, çiniden halıya, metala kullandıkları tüm malzemelerde olduğu gibi çalgılarında da aynı motif ve desenleri kullanmışlardır. Sözü geçen diğer tüm alanlarda olduğu gibi çalgı süslemesi alanında da tarih içinde motif ve desen yozlaşmaları görülmektedir. Çalgı süslemeciliğinde halen devam etmekte olan, desenlerdeki `kimliksiz`liğin önüne geçebilmek için geçmiş çalgıların ve süslemelerinin çok iyi analiz edilmesi, tanıtılması gerekmektedir. Bu amaçla bütün içinde bir parça olabilecek bu çalışmayla İstanbul Divan Edebiyatı Müzesi ve Konya Mevlana Müzesi çalgı koleksiyonlarındaki süslemeler desen özellikleri ve kompozisyon yapısı bakımından incelenmiştir. Bunun yanında Geleneksel Türk El Sanatları bölümündeki eğitim sayesinde de benzer alanlara özgün tasarımlar geliştirlerek sunulmuştur. Üç bölümden oluşan çalışmanın birinci bölümünde, çalışmaya konu olan İstanbul Divan Edebiyatı Müzesi ve Konya Mevlana Müzesi'nin tarihi ve yapısal özelliklerinin yanı sıra bu müzelerin geçmişte birer Mevlevihane olması sebebiyle Mevlevilik ve Mevlevi müziği konularına yer verilmiştir. VIİkinci bölümde, bu müzelerde bulunan çalgı koleksiyonlarındaki süslemeli çalgılar incelenmiştir. Çalgılar üzerinde bulunan her bir süslemenin malzemesi, ölçüleri ve desen özellikleri incelenerek çizimleri yapılmıştır. Üçüncü bölümde ise, yüksek lisans eğitimi süresince oluşturulan yeni tasarımlara yer verilmiş ayrıca bu tasarımların bir bölümü uygulaması gerçekleştirilmiştir. VII

ABSTRACT Publications reviewing and introducing history of musical instruments used by Turks are very few as to say almost lacking. Comprehensive and regular publications are needed in this field. In order to discover such publications, a breakdown of instruments in the hands of private persons, collections as well as official organizations and institutions should be made and listed in chronological order. By only this way, historical development of designs and motives in instrument embellishment being a significant factor of instrument production could be reviewed and sound studies could be conducted. After having conducted aforesaid studies, it will be seen that Turks have used the same designs and motives on their instruments as they did in architecture, wooden works, tiles, carpets, metals and all other materials. Motive and design degenerations throughout the history have been seen in the field of instrument embellishment also as with all other fields mentioned above. Instruments in past and embellishments thereof should be very well analyzed and introduced in order to prevent `unidentified`ness in designs, which is still continuing in instrument embellishment. For this purpose, ornaments of instrument collections in Museum of Classical Ottoman Literature and Konya Mevlana Museum have been reviewed in respect of design features and composition structure in this study that would be a part of entire. Besides this, thanks to training in Traditional Turkish Hand Arts Division, specific designs have been developed and introduced to similar fields. History and structural specifications of Museum of Classical Ottoman Literature and Konya Mevlana Museum in question of the study and since each of these museums has become a house of dervishes in past, the topics of `Orders VIIIof Dervishes` and the special music thereof have taken place in the first part of the study, which consists of three parts. The second part reviews embellished instruments taking place among instrument collections in these museums. Materials, dimensions and design specifications of each ornament on the instruments have been examined and drawings thereof have been prepared. In the third part instead, new designs, which have been created during post-graduate education period have taken place and practical application of some part of such designs has been realized. IX