Türk ve islam eserleri müzesindeki yazma Kur`an-ı Kerimlerin (10 adet) Madalyonlu Zahriyelerinin incelenmesi

Abstract

ÖZETTezhip, el yazma eserlerin, altın ve çeşitli boyalar kullanılarak, gelenekselmotiflerle ve belirli tasarım kuralları dahilinde süslenmesidir. ?Tezhipleme?işine ?Tezyinat?, tezhiplenmiş esere ?Müzehhep Eser?, Tezhip sanatçılarına?Müzehhip ve Müzehhibe? adı verilir. Tezhiplenmiş eserler arasında; Kur' an- ıKerim'ler, hat levhaları (hilyeler, esma-i hüsna levhaları, ayetler, hadisler, özlüsözler, v.b.); dini, edebi, bilimsel kitaplar; beratlar, fermanlar ve tuğralarbulunmaktadır.Eskiden tezhip çalışmaları, çoğunlukla saraya bağlı nakkaşhanelerde; nadirolarak da, çeşitli özel atölyelerde yapılmakta idi. Aynı zamanda bir saray sanatıolarak düşünebileceğimiz tezhip sanatı, döneminin sosyo-ekonomik ve politikortamından da etkilenmiştir. Türk Tezhip Sanatı' nın tarihsel süreci; Selçukluve Beylikler Dönemi, Osmanlı Erken Dönem, Fatih Dönemi, Osmanlı KlasikDönem, Osmanlı Batılılaşma Dönemi ve günümüze gelerek TürkiyeCumhuriyeti' nde devam etmektedir. Günümüzde, kitaplar el ileyazılmadığından; tezhip çalışmaları daha çok duvara asılmak üzere yapılmışdekoratif amaçlı tasarımlar ve hat levhalarının tezyinatı şeklinde devametmektedir.Kur' anlar sayıca, en fazla tezhiplenmiş eserlerin başında gelmektedir. 7.yy.' dan beri müslüman akınına uğrayan Anadolu'da, slam etkisiyle gelişen hatsanatı ile beraber Kur' an-ı Kerim' lerin tezyinatı da başlamıştır. Kur' anlara,kutsal kitap olması nedeniyle büyük önem verilerek, kağıdından, hattına,süslemesine ve cildine kadar her aşaması itine ile hazırlanmıştır.Kur' an-ı Kerim' lerde ve diğer yazma eserlerde ise; en yoğun olaraksüslenen alan zahriye sayfalarıdır. Zahriye, soldan sağa doğru açılan eskikitaplardaki ön kapağın iç kısmındaki ilk sayfasıdır. Zahriye sayfalarında, herzaman aynı olamamakla birlikte; tezhipli alan, kitabın adı, müellifi, sahibi olankişi yada kişilerin isimleri, alındığı tarih, bir ya da birkaç beyitlik yazı vemühürler bulunmaktadır. Zahriye sayfaları, bazen de tamamen boş1bırakılmıştır. Yazmalarda, zahriye tezhibinin, dörtgen, daire, mekik ya damadalyon biçiminde farklı örnekleri görülmektedir.Biz de araştırmamızda, en yoğun tezhip örneklerinin zahriyesayfalarında bulunduğundan yola çıkarak; zahriye kompozisyonlarının tasarımkuralları, desen, motif ve kompozisyon özellikleri hakkında bir analiz çalışmasıyapmayı hedefledik. Konumuzu, zahriye tezhibinin bir çeşidi olan ?madalyonluzahriye sayfaları? yla sınırlanırdık.Çalışmamızda, stanbul Türk ve slam Eserleri Müzesi arşivindebulunan 10 adet el yazma Kur' an- ı Kerim' in madalyonlu zahriye sayfasıtezhipleri ele alınmıştır. Araştırmamız üç ana bölümden oluşmaktadır. Birincibölüm, iki alt başlık halinde sunulmuştur. Bunlar; ?Kur' an-ı Kerim' lerdeTezhipli Alanlar? ve ?Zahriye Sayfalarının Özellikleri? dir. Kur' an-ı Kerim'lerde Tezhipli Alanlar başlığında, serlevha, sure başları, duraklar, güller vehatime sayfası tezhipleri ile diğer tezhiplenen alanlar hakkında kısa bilgilerverilmiştir. kinci ana alt başlık olan ?Zahriye Sayfalarının Özellikleri? nde,genel olarak Kur' an' lar ve diğer yazmalarda zahriyelerin yeri, kompozisyonözellikleri ve dönemlerine göre desen özellikleri orjinal zahriye sayfalarındanörneklerle birlikte anlatılmıştır. kinci bölümde, Çalışmamızın konusuna dahilolan 10 adet madalyonlu zahriye sayfasını içeren Kur' an-ı Kerim' ler, envanternumarasına göre sıralanarak bir katalog oluşturulmuştur. Müze envanterdefterinden edinilen bilgiler ile tarafımızca verilen, zahriyelerin desenözelliklerini anlatan açıklamalarla eserler tanıtılmış; zahriye sayfalarının dijitalfotoğraf makinesiyle çekilmiş renkli baskıları verilmiştir. Devamında, incelenenzahriyelerin desen analizleri eserlerin orjinal boyutlarına sadık kalınarak fırçaile eskiz kağıtlarına aşamalar halinde çizilmiştir. Bu zahriyelerin birer kesitleride renklendirilerek gösterilmiştir. Üçüncü bölüm iki adet uygulama çalışmasınıiçermektedir. Bunlardan ilki, 45 envanter numaralı eserin orijinal boyutlarınasadık kalınarak hazırlanan zahriye sayfası reprodüksiyonudur. Diğeri uygulamaçalışması ise; özgün tasarım olarak hazırlanan daire zahriye sayfası tezhibidir2

ABSTRACTIllumination is the decoration of in manuscript books with gold and variousother paints using special design rules. The decorations of manuscripts arecalled ornament. The illuminated works are called illuminated pieces, the maleillumination artist are known as ?Müzehhip? and the female illumination artistsare knowns as ?Müzehhibe?. Among the illuminated pieces of art work are theQurans, caligraphy boards, religous,literary, scientific books; sultan?ssignatures, decrees and official documents.In the old days the illimunation work was mostly being done in theworkshops of the palaces, and rarely in various special workshops. Theillimunation, considered as the palace art had been largely influenced by theage?s social and political climate. Turkish illumination art?s historical phase canbe divided into ?Selchuk and Principalities? period, ?Early Ottoman? period,?Fatih? period, ?Ottoman classical? period, Ottoman Westernization? periodand it continues today in ?Turkish Republic? period. Since no moremanuscripts are produced, nowadays the illumination art continues in the formof decorative designs to be hanged on the walls and the caligraphy paneldecorations.The Qurans are the mostly illuminated pieces of art work. With theinfluence of slam which started to make its presence felt in Anatolia as early asthe 7th century, the illumination work has started in manuscript Qurans. As theKur-an is the wholly book of islam, special attention was paid to it?s paper,caligraphy, decoration , binders and its preparation was handled with mostcare.In the Qurans and in other manuscript books the mostly ilimunated pagesare the so callled ?Zahriye? pages. ?Zahriye? page is the first page after thebook?s cover. Usually, the ?Zahriye? page contains the illuminated region, thename of the book, the author?s and the owner?s names, the date it was purchased1by the library, a few verses or text and the seals. Sometimes the ?Zahriye? pageshave been left completely blank. In manuscripts various forms of the ?Zahriye?illumination samples such as rectangle, circle, medallion can be seen.Considering that the most intensive illumination samples are found on the?Zahriye? pages; the ?Zahriye? pages design rules, decoration and compositionproperties have been chosen as the general subject of our analysis.The scope ofour study has been limited to a type of ?Zahriye? illumination knowns as themedallion ?Zahriye? illumination. In our study 10 different in manuscriptQurans from the archives of the ?Istanbul Turkish and Islamic Arts Museum?have been analyzed. Our research consists of three sections, the first sectionconsists of two subsections, these are; the illuminated regions in the Qurans and?Zahriye? pages characteristics.Under the topic of the illuminated regions in theQurans brief information have been provided about the illuminated regions.Under the second topic ?Zahriye? pages characteristics, the position of the?Zahriye? pages in the Quran?s, their composition and decorationcharacteristics of the age they were produced in, have been described using thereal examples from manuscripts. In the second section, the 10 Qurans whichhave been selected as the main subject of our study, have been orderedaccording to their inventory numbers and a catalogue have been created. Thepieces of art work have been described using the information provided by themuseum inventory and coloured prints of ?Zahriye? pages pictures have beenprovided, following the decorations of the illuminations have been analyzed anddrawn in their original dimensions on transparent papers. A cross section ofeach of these ?Zahriye? pages have been coloured and depicted. In the thirdsection, there are two application examples. The first one of this is the?Zahriye? page reproduction of the art work with inventory number 45 in itsoriginal dimensions. The other application example is the genuine design of acircular ?Zahriye? page illumination.2