Siyasal İslam sineması örneğinde İran sineması

Abstract

ÖZETPehlevi'nin ülkeyi modernizme geçirme girişimleri uzun yıllar din adamlarının muhalefetine takılmıştır. Yüzyıllardır Şii geleneği içinde monarşi ile birlikte varlık göstermiş olan din adamlarının, modernizm sürecinden sonra ilk kez monarşi ile ters düşmeye başlaması, yabancıların petrol kaynaklarından büyük rantlar elde etmesinden kaynaklanmıştır. Ülkenin Batılaşmasına en büyük tepki ise Ayetullah Humeyni'den gelmiştir.Geleneksel İran halkına ters düşen yaptırımlar ve yabancı ülkelere verilen tavizler nedeniyle monarşi rejimine olan güvenleri sarsılmıştır. İşsizlik ve gelir dağılımındaki eşitsizliğin giderek arttığı ekonomik koşullarda Humeyni'nin halkçı söylemiyle İran halkı, Şah'a karşı ayaklanmaya başlamışdır. Ülkenin yönetimi gibi, dış dünyaya bağlı olan sineması da 1958 yılına kadar varlık gösterememiştir. Şah halkın tepkilerinin artmasından korktuğu için Humeyni'yi ülke dışına yollamıştır. Humeyni bu kez yurt dışından gönderdiği video ve ses kasetleri ile camilere, medreselere, Çarşı esnafına ulaşmış, böylece Şah'a karşı yürütülen muhalefet, tabana yayılmıştır. Halk rejime olan hoşnutsuzluğunu ülke genelinde yaşanılan grev ve yürüyüşlerle dile getirmiş, Şah bu ayaklanmaları bastırma konusundaki beceriksizliğinin bedelini, 1978 yılında ülkeyi terk ederek ödemiştir. Bu tarihten sonra İran'da yeni bir dönem başlamış, Humeyni'nin önderliğinde örgütlenen İslami rejim, İran'da 1979 yılından sonra uygulamaya girmiştir.İran İslam Cumhuriyeti'nin kurulması ve İslam'ın yönetime talip olmasıyla birlikte, siyasal İslam'ın ülkenin her alanına yayılmış ve İslami rejime göre ülkenin yeniden yapılandırılması süreci başlamıştır. Rejim değişiminden sonra en büyük darbeyi sinema almıştır. Şah karşıtı gösterilerin favorisi haline gelen sinemaların yakılması nedeniyle, bu dönemde sinemanın biteceğine kesin gözüyle bakılırken, Humeyni'nin sinema üzerine yaptığı olumlu konuşmalar sayesinde sinemada yeniden yapılandırılması sürecine gidilmiştir. Humeyni sinemaları yasaklamak yerine İslami rejimin propagandasının yapılabileceği hale gelmesi için, yatırımlar yaparak desteklemiştir. Sinemayı devletin denetimine aldıktan sonra, İslami sinema yapma arayışlarına giren İslami rejimde, sinema adına en iyi gelişme Hatemi'nin, Kültür ve İslami Rehberlik Bakanlığı'na getirilmesi olmuştur. Hatemi'nin özgürlükçü tavrı sayesinde, Şah döneminde önemli filmler yapmış olan İran Yeni Dalga yönetmenlerine film yapma izni verilmiştir. Rejimin boşluklarından yararlanan bu sinemacılar, İslami propaganda yapmak yerine, entelektüel sinemalarını geliştirme fırsatı bulmuşlardır. İslami rejimde sinema ile devlet arasındaki ilişkinin, bir dargın bir barışık gitmesi, sinemayı bazen olumlu bazen de olumsuz etkilemiştir. Olumlu etkilendiği dönemlerde, büyük yatırımlar yapılmış, maddi anlamda desteklenmiştir. Ayrıca tüm dünyaya kapılarına kapatan İslami rejim, sineması sayesinde ilk yıllardaki kötü imajını düzeltmiştir. Yurt dışında İslami rejimin erdemlerini anlatmayı hedeflerken, entelektüel sinemacıların kıvrak zekâları sayesinde, rejim eleştirisi yapan muhalif filmlerin de oluşmasını sağlamıştır. İranlı muhalif yönetmenlerin Şah döneminden beri kullandığı, metorik anlatım tarzıyla sansürden kurtulup, rejim eleştirisi yapma yöntemini bu dönemde de uygulamaya devam etmişlerdir. Günümüz İran sinemasında; Şah döneminin muhalif yönetmenlerinin oluşturduğu tarzın, genç yönetmenlerce kullanılması ve muhalif olarak bilinen yönetmenlerin hala film yapmaları, İran sinemasını ilginç kılmaktadır. Günümüz egemen sinema anlayışının dışında, naif ve sıcacık hikayeleriyle, İran sineması, minimal sinema anlayışıyla gerçekleştirdikleri filmlerinde, gerçek ve kurmacanın en doğal şekliyle harmanlandığı, anlatımın metaforlarla zenginleştirildiği, gündelik yaşamın içinde gezinen kamerasıyla yaşamı yakalamaya çalışan, insanı duyguların evrensel olduğunu ön plana çıkaran samimi yaklaşımıyla Batılı izleyiciyi şok eder ve Hollywood sinemasının standartlarının dışında da filmler yapılabileceğinin en iyi örneklerini oluştururlar.

ABSTRACTPehlevi's intention for conversion of modern country attempt has been changing on religious authority for a long time. After the modernisation period, religious authority existing in Şii tradition being together with monarchy for many years beginning to opposite monarchy has been originated by the huge amount of petroleum resources earnings gained by foreigners. The major reaction against modernised country emerged in Ayetullah Humeyni's period.During this period, Iranian public trust was shocked by obligations against tradition and foreigners compensation. Stated publicily by Humeyni, Iranian started to revolt against Şah because of increasing unemployment and unequal income distribution of economical conditions. Not only country execution but also cinema depending on external world has been existent since 1958. Şah sent Humeyni abroad because of increasing public reaction. At this time, Humeyni reached public base by sending videos and records to mosques and tradesmen. As a result, oppositon movements against Şah started to spread over public base increasingly and public dissatisfaction against Şah was expressed in terms of strike and boycott all over the country. Şah paid the cost of unability to handle this revolt and he left the country in 1978. After that time, a new period appeared in Iran. Islamic regime has been implemented by a leader of Humeyni after the year of 1979.Political Islam started to spread over each area of the country increasingly by foundation of Islamic republic with intensive Islamic regime demand of Iranian public. The period of restructuring of the country emerged according to Islamic regime.After the change in regime made Iranian cinema had the biggest stroke. Although there was a possibility of the end of cinema because of firing cinemas being favourite show against Şah, there was a positive statements towards cinema concept expressed by Humeyni made the period restructured. Humeyni supported investments on cinema instead of prohibiting it in order to make Islamic propaganda. In that regime, cinema controlled by government and progress in Islamic concept aimed. Appointed Mr. Hatemi as Cultural and Islamic Lead Minister has been the most important improvement on behalf of cinema. Iranian New Wave directors used advantage of his free tendencies towards cinema and made important movies like Şah period. They improved themselves instead of making Islamic propaganda. Positive or negative relation between cinema and government was created positive or negative effect on cinema simultaneously according to Islamic regime. When there was a positive effective period, big investments were made and supported financially. As a result, bad image of Islamic concept concerning closing the doors to the world was corrected by the cinema in the beginning years of the regime.Intellectual smart directors continued to make movies against the regime by using metaforic expression method style in order to remove censor as used in Şah period instead of expressing Islamic propaganda. Iranian cinema today, metaforic expression method style used by young directors and making still movies by well known opposite directors against regime make Iranian cinema more interesting.Excluding todays dominant cinema concept, Iranian cinema with naive and warm stories and minimal expression of movies by harvesting reality and scenario together, using metafors, strolling cameras in a daily life to catch whole life and discovering the priority of humanity emotional tendency being universal with sincerity makes western audiences be shocked and forms the best examples of making movies excluding Hollywood cinema standarts.