Karikatür sanatının 1950 sonrası Türk tiyatrosunda sahne tasarımına etkileri

Abstract

Karikatür sanatı, grafiksel ve çizgisel bir ifade biçimi olarak yüzyıllar boyunca içerik ve görünüm açısından değişim göstermiştir. Bu gelişim sürecinde farklı sanat dallarından etkilenmekle birlikte bir anlatım tarzı haline gelerek, pek çok sanat dalını da bu yönde etkilemiştir. Üreticisinin görsel eğilimine veya dünya görüşüne bağlı olarak şekillenen karikatür örnekleri sadece iki boyutlu yüzeylerde değil, aynı zamanda üç boyutlu formlarda da kendini göstermiştir. Böylece anlatım dili giderek zenginleşen bu iletişim şekli, hacimsel ve devinimsel özellikteki tiyatro sahnesinde de yer bulmuştur.20. yüzyılda sanat disiplinleri arasında görülen etkileşimler, yeni anlatım biçimlerini doğurmuş ve sanat dalları arasında fikir ve biçim açısından karşılıklı beslenme imkanı sağlamıştır. Klasik üslupların yanında deneysel ve öncü yaklaşımların ön plana çıktığı bu dönemde, modern iletişim araçlarının gelişmeye ve yaygınlaşmaya başlamasıyla pratik ve evrensel bir görsel algıya hitap eden karikatür eserleri, dünyanın çeşitli bölgelerinde farklı tarzlarla biçimlenmiştir. Anlatım dilinin zenginleşmesi ile birlikte sadece basım yayın ürünü olmaktan çıkıp, bir sanat dalı olarak kabul görülen karikatür, Türkiye'de ise 1950 yılından itibaren daha yenilikçi çizgide görülmeye başlamıştır. Cumhuriyet'in ilanı ile birlikte sanat alanında ortaya konan çağdaş görüş ve üsluplar, hem karikatür hem de tiyatro eserlerinde 1950 yılı sonrasında yoğun olarak ortaya çıkmıştır. Bu eğilimlerin etkisiyle sahne tasarımı örneklerinde görülen yenilikler, özellikle komedi oyunlarında karikatür biçimlerinde kendini göstermeye başlamıştır. Araştırma dahilinde 1950 yılından günümüze Türk tiyatrosunda sahnelenen mizahi oyunlar inceleme altına alınmış ve sahne tasarımında karikatür sanatından etkiler gözlemlenen eserler seçilmiştir. Bu süreç içerisinde karikatür sanatının, ele alınan dönemdeki biçimsel değişimi ve seçilen oyun örnekleri üzerinden tiyatro sahnesi görselliğindeki kullanımı irdelenmiştir.

The art of caricature standing as a graphical and as a technical expression method has progressed both in content and in visual through centuries. In this process it was under influence of certain art forms while becoming an expression of art itself, it also influenced many art forms in same manner. İn many examples of this art, the creation is associated with the artist's visual and world vision and it is represented not only in two dimensional mediums but also in three dimensions. Thus, this communication technique enriched itself and found its place in stage arts.During 20th century, the interactions between inter-disciplinary art forms has revealed new notions in expressions and provided mutual shares in terms of concept technique. In this era, experimental and pioneering approaches took over along with classical genre of which are diversely shaped in different regions of the world with the development and spread out of new communication mediums. As a result, caricature gained its recognation as an art form rather than just a topic of printed publishing. The new concept and styles that are introduced after declaration of republic in certain art forms, had spread to theatre and caricature after 1950's. Within these tendencies, caricature originated approaches manifested themselves in stage design examples. In this study, comedy in Turkish theatre between 1950 and present are examined. Then the plays and stage designs which are observed to be under influence of caricature art are selected. In this process, art of caricature' changing style in particular to the selected era and the visual use of this art in theatre stage design.