Anadolu Selçuklu (11-13. yy) çini sanatında figürlü kompozisyonların incelenmesi ve günümüze uyarlanması

Abstract

Orta Asya'dan Anadolu'ya kadar, Türk Resim Sanatı tarihin farklı dönemlerinde farklı anlayışların, kültürlerin ve inançların etkisi altına girmiştir. İlk dönemlerde Budist ve Maniheist inanışın etkisi ile resimler yapan Türkler; sonrasında minyatür ve çini sanatını geliştirmişlerdir. 8. yüzyılda İslamiyet'le tanışan Türkler, İslam kültüründe tasvir yasağı olmasına rağmen; figürü çeşitli sanat dallarında kullanmaya devam etmişler; özellikle 13. yüzyılda Anadolu Selçuklu Devleti'nin birçok sarayı olağanüstü nitelikte; insan, hayvan ve fantastik yaratıkların tasvir edildiği figürlü çinilerle süslenmiştir. Bu saraylarda Orta Asya Türk mitolojisinin ve İslam inancının da sembollerini barındıran çinilerle çokça karşılaşılmaktadır. Bu çinilerle Türklerin Orta Asya ve Anadolu'da kültürel yaşantıları hakkında bilgiler de edinilebilir.Söz konusu figür yasağı kapsamında, kültürel alanda olduğu kadar sanat alanında da köklü değişimler yaşanmış; resim de bu değişimden etkilenen sanat dallarından biri olmuştur. Bazı din adamları tarafından, Allah'ın yaratma sıfatının taklit edilmesi ve üretilen eserlere tapılması gibi sakıncalar öne sürülerek, hadisler ve Kur'an-ı Kerim ayetlerine de dayandırılarak insan ve hayvan gibi ruhu bulunan canlıların resmedilmesinin yasak olduğu iddia edilmiştir. Somut deliller bulunmamasına rağmen, ortaya atılan bu fikirler zamanla resimlerde soyutlaştırma ve figürü cansızlaştırma eğilimlerini doğurmuştur. Hat ve tezhip gibi sanatlar da bu yasaklar sonrasında ortaya çıkmıştır. Bu tezde, Anadolu Selçuklu Saraylarında kullanılan figürlü çinilerin desenleri, teknik özellikleri ve üretim yöntemleri anlatılmış, bu çinilerde kullanılan figürlerin günümüze uyarlanması amaçlanmıştır. İslam'da figür yasağı ve sebepleri, sonuçları, Anadolu Selçuklu Çini Sanatının o dönemde yasaklardan ne kadar etkilendiği anlatılıp; bu yasaklarla ilgili çeşitli görüşlere yer verilmiştir.

From Middle Asia to Anatolia, Turkish Painting Art has been under the influence of different understandings, cultures and beliefs at different periods of history. In the early periods, the Turks, who made paintings with the effect of Buddhist and Manichaean beliefs, developed miniature and tile art afterwards. The Turks, who met with Islam at 8th century, continued to use the figure in various art branches, despite the fact that there was a ban of description in Islamic culture. Especially in the 13th century, many of the palaces of the Anatolian Seljuk State were extraordinarily decorated with figurative tiles depicting human beings, animals and fantastic creatures. In these palaces, tiles having the symbols of Middle Asian Turkic mythology and Islamic beliefs have been encountered frequently. Through these tiles, informations about the experiences of Turks in Middle Asia and Anatolia can also be obtained. Within the context of the figure ban, there have been radical changes in the field of art as well as in the cultural field. Painting has become one of the branches of art influenced by this change. It has been claimed by some ecclesiastics that it is forbidden to depict creatures with souls like human beings and animals based on also hadiths and verses of the Qur'an by suggesting objections such as the imitation of God's creation and adoration of the artifacts. Despite the lack of concrete evidences, these ideas have led to tendencies of abstraction and depotentiation of figure in the pictures over time. Arts such as calligraphy and illumination have also emerged after these prohibitions. In this thesis, the designs, technical features and production methods of the figurative tiles used in the Anatolian Seljuks are explained; it is aimed at the contemporarily adaptation of the figures used in these tiles. In Islam, the figure bans, the reasons and the results, how the Anatolian Seljuk Tile Art was influenced by bans at that time have been explained and allowed for various opinions on these prohibitions.