Ege Denizi radyoaktivitesinin izlenmesi

Abstract

EGE DENİZİ RADYOAKTİVİTESİNİN İZLENMESİ KÜÇÜKSEZGİN, Filiz Tez Danışmanı : Doç.Dr.Aysen MÜEZZİNO?LU Dokuz Eylül Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü Ağustos, 1988, 106 sayfa Denizlerde gözlenen radyoaktivite, doğal ve yapay radyoaktif çekirdeklerden ileri gelmektedir. Doğal aktivi- tenin en büyük kısmını uranyum, toryum, ve potasyum-401 isotopu teşkil etmektedir. Yapay radyoaktivite ise başlıca sezyum, stronsyum, pulutonyum, amerikyum. neptunyum ve curium gibi elementlerden kaynaklanmaktadır. Yapay radyoak tivitenin kaynağını nükleer denemeler, uydu kazaları, nük leer fisyondan yararlanarak elektrik üreten güç santralleri ve reaktör yakıtının işlendiği fabrikalar oluşturmaktadır. Deniz sedimentleri ve suyundaki doğal aktivite uranyum-238, toryum-230, radyum-226, toryum-232, potasyum-40 ve tityumdan, yapay radyoaktivite ise sezyum-137, sezyum-134, stronsyum-90, rutenyum-106, seryum-144, mangan-54, zirkonyum-95, niobyum-95 ' den kaynaklanmaktadır. Türkiye'de elektrik üreten güç santralleri kurulmadan önce Ege Denizi 'nde saptanan örnekleme noktalarından alınan su, sediment ve biota örneklerinde doğal ve yapay radyoaktif çekirdekler izlenmiştir. Bu amaçla 5 estuarine, 40 kıyısal ve 10 kıyı açığı nokta saptanmış olup üç mevsim bu noktalarda örnekleme yapılmıştır. Ancak mevsim koşullarına bağlı olarak bazı noktalardan örnek alınamadığından ölçüm yapılamamıştır. Alınan örnekler uygun koşullarda saklanarak laboratu ara getirilmiş ve ölçüm yöntemlerine uygun olarak hazırlanmıştır. Örneklerde alfa, beta, gama aktiviteleri saptanmıştır. Gross alfa, beta aktivi telerinin ölçümü Canberra 2400 ve Tracerlab Omni/Guard low background sayım sistemleri ile gerçekleştirilmiştir. Deniz suyu, sediment ve biotalarmda gama yayınlayan çekirdeklerin aktivitelerinin mevsimlere bağlı olarak değişimleri saf germanyum detektörlü gama spektrometresi ile incelenmiştir. Ölçümler 4096 kanallı Canberra M85 sayım sis-XI teminde gerçekleştirilmiş olup onbir adet saf (high purity) detektöründen yararlanılmıştır. germanyum Deniz su ve sedimentlerinde izlenen doğal aktivite- nin, akarsu ağızlarında açık deniz noktalarına oranla yüksek olması nehirlerin ' geçtiği alanlardaki doğal radyoaktif elementlerin taşınmasından ileri gelmektedir. Su örneklerinde yapay radyoaktif elementler Background seviyesinde bulunmuştur. Sediment örneklerinde saptanan sezyum-134 ve sezyum-137 elementlerine ait en yüksek değerler Bahar 1986 döneminde gözlenmiştir. Bu sonuç Chernobyl reaktör kazasından kaynaklanabileceği gibi, atmosferden gelen radyoaktif yağışlardan da ileri gelebilmektedir. Su, sediment, plankton ve balık örneklerinde saptanan gross beta aktivitesi akarsu ağızlarına yakın noktalarda en yüksek değere ulaşmıştır. Ayrıca plankton örneklerindeki aktivitenin Meriç nehrinden taşınan doğal aktiviteden kaynaklandığı düşünülmektedir. izlenen sonuçlardan; Ege Denizi 'nde akıntı ve meteo rolojik koşulların beta ve gama aktivitesinin dağılımında etkin olduğu anlaşılmıştır.

Xll ABSTRACT RADIOACTIVITY LEVELS IN THE AEGEAN SEA KÜÇÜKSEZGİN, Filiz Supervisor : Assoc. Prof. Dr. MÜEZZİNO?LU, Aysen University of Dokuz Eylül Institute of Marine Sciences and Technology August, 1988 - 106 pages Marine radioactivity is produced by both natural and artificial radionuclides. The main part of natural radioac tivity is made up of the isotopes of Uranium, Thorium, Potas- sium-40. Artificial radioactivity is mostly emitted by the elements such as Cesium, Strontium, Plutonium, Americium, Nep tunium and Curium. The sources of artificial radioactivity are nuclear explosions, sattellite accidents, nuclear reactors using fusion technology and reprocessing of fuel. Natural ra dioactivity is resulted by Uranium -238, Thorium-230, Potassium 40 and Tritium in seawater and sediments whereas the artifici al radioactivity is caused by Cesium-137, Cesium-134, Strontium- 90, Rutenium-103, Cerium-144, Mangan- 54, Zirconium-95,Niobium-95. Natural and artificial radionuclides were monitored in seawater, sediments and biota. Samples collected from the sta tions in the Aegean Sea before the construction of electrical power plants in Turkey. 5 estuarine,40 nearshore and 10 off shore stations were chosen for this reason purpose and the samples have been collected for three seasons annually at the se points. Some location measurements couldn't be carried out because of no samples due to the adverse sea conditions for certain seasons in this region. Collected samples were transferred to the laboratory being preserved under proper conditions and then they were prepared for appropriate measurements. Alpha, beta and gamma activity values were measured in the samples. Gross alpha and beta activity values were measured with the low background counting systems of Canberra 2400 and Tracerlab Omni/Guard. Seasonal variations of radionuclide activities emitting gamma radiations in seawater, sediments and biota, were in vestigated with Germanium detector gamma spectrometer. Measur- ments were made with the 4096 channel Canberra M85 counting system using 11 high purity germanium detectors.Xlll The reason of higher radioactivity which has been ob served in seawater and sediments in the estuarine stations compared with the offshore stations, may be due to transpor tation of natural radioactive elements by the rivers from the surrounding environment. Artificial radioactive elements were found to be on the background level in the seawater samples. The highest values were observed during the Spring 1986 for the elements of Cs-134 and Cs-137 determined in the sediment samples. This result might have been caused by the explosion of the nuclear reactor at Chernobyl, USSR, and as well as it might be due to radioactive fall out from atmosphere. Gross beta activity which was determined in the samples of seawater, sediment »planktons and fish, reaches the highest values at the nearby sites of rivers. It is also thought that the activity in plankton samples can be caused by the trans ported natural radioactivity of Meriç river. It is also well understood that the currents and meteo rological conditions affect the distribution of activities of beta and gamma in the Aegean Sea.