Osmanlı Devleti`nde Amerikalı misyonerler ve Van Ermeni isyanı(1896)

Abstract

Osmanlı Devleti'nde Amerikalı Misyonerler ve Van İsyanı(1896)? başlıklıdoktora çalışmasında; XIX. yüzyılda Amerika'nın, siyasi ve ekonomik çıkarlarınıgerçekleştirmek adına Osmanlı İmparatorluğu'na gönderdiği silahsız askerleri başka birdeyişle misyonerlerinin Ermenilere yönelik faaliyetleri, özellikle Amerikan okul,hastane ve matbaasının Osmanlı topraklarındaki serüveni, Amerikan okullarındaAmerikan eğitim anlayışı ile yetişen Ermeni gençlerinin isyanların tertipleyicileri olarakisyanlardaki etkileri konularına yer verilmiştir. Ermeni isyanlarının çıkmasındaAmerikalı misyonerlerinin etkileri, Van bölgesi seçilerek gösterilmiştir.Yapılan çalışma, dört ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm, ?Amerika'daMisyonerlik Ruhunun Doğuşu ve ABCFM? başlığını taşımaktadır. Bu bölümde,Amerikan tarihine Protestanlığın nasıl yön verdiği anlatılmıştır. Özellikle, Amerika'nıngüçlü misyonerlik teşkilatı Amerikan Board'un kurulduğu yıllardaki dinsel çalışmalarve bu çalışmalar sonunda ortaya çıkan siyasi, ekonomik değişme ve gelişmeler elealınmıştır. Ayrıca, Amerikan Board'un kuruluş hikâyesine yer verilerek, bu teşkilatıkuranların ruh halleri ve amaçları gösterilmiştir. Bölümün alt başlıklarında ise; teşkilatınyapısı, misyonerlerin seçiminde aranan özellikler, teşkilatın tüm dünyaya yayılışı veHıristiyanlığı yaymak adına kullanılan yöntemler anlatılmıştır.Çalışmanın ikinci bölümü, ?Osmanlı Topraklarında Amerikan MisyonerFaaliyetlerin Başlaması? başlığı altında yazılmıştır. Bu bölümde, Amerikalımisyonerlerin Anadolu topraklarına geldikleri andan itibaren Osmanlıİmparatorluğu'nda yaşayan gayr-ı müslimler arasındaki faaliyetleri incelenmiştir.Yapılan tektiler sonucunda, Ermenilerin Protestanlaştırmaya en uygun toplumolduklarını tespit eden Amerikalı misyonerlerin faaliyetlerine, bölümün alt başlıklarındayer verilmiştir. Özellikle açılan okullar ve hastaneler üzerinde durulmuş ve matbaanınmisyonerlik faaliyetleri açısından önemi bir defa daha gösterilmeye çalışılmıştır.Çalışmanın üçüncü bölümünde ise, daha yerele inilmiş; Amerikalı misyonerlerinVan Vilayeti'ndeki faaliyetleri, özellikle Van Merkez ele alınarak incelenmiştir. Bubölümde, Van Amerikan İstasyonunun kuruluşu, Van Erkek ve Kız Okulları, VanYetimhanesi, Van'da Ermenilere yardım amacı ile kurulan Karşılıksız Yardım Bölümüve Endüstri Bürosunun faaliyetleri; Amerikan Board Arşivinde yer alan misyonerlerinyazdıkları aylık ve yıllık raporlar, misyonerlerin Boston'da bulunan merkeze gönderdikleri mektuplar, bu dönemde çıkarmış oldukları Missionary Herald Dergisi vedönemin gazete kupürleri incelenerek yazılmıştır.Son bölüm ise, ?Van Ermeni Nüfusu ve 1896 Van İsyanı? başlığını taşımaktadır.Bu bölümde; Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nden edindiğimiz belgeler ile Amerikankonsoloslarının Amerikan Dışişlerine yazdıkları raporlar ve Amerikan Board Arşivi'ndeyer alan Ermeni isyanları hakkındaki yazılar değerlendirilmiştir. Başbakanlık OsmanlıArşivi'nde yer alan Sadettin Paşa'nın günü gününe tuttuğu raporlar, bölümün iskeletinioluşturmuştur. Yapılan tez çalışmasında, özellikle birinci el kaynaklar kullanılmıştır.

This dissertation whose title is ?American Missionaries in The Ottoman Empireand The Van Rebellion (1896)?, deals with the activities of the American missionariesin the Otomman Empire in the XIX. the century. The American missionaries especiallyattended to the Armenians, lived in the Eastern Anatolia. They built schools, hospitals,orphanege for the Armenians. The activities of missionaries gave rise to nationalismbetween the Armenians. Therefore, the Armenians wanted to establish the independentArmenia. This caused the Armenian rebellion. The Van Rebellian is the mostimparatant one in the XIX. century.This dissertation is composed of four parts. The first part is named ?The Rebirthof American Missionary Spirit and American Board?. The Protestant is very importantin the social, political and economic life in the American History and also gave to shapethe American international relations. This part consisted the story of the foundingAmerican Board serious institution in the American Missionary History.The second part of the dissertation, named to ?The Begining of the AmericanMissionaries? Activities in the Ottoman Land?, included to the relations with TheMuslims, Jews, Greeks and the Armenians. At last, they decided to establish theAmerican missions bertween the Armenians. The American Missionaries wassuccessful to the activities of Armenians. All the reasons of the succession were in thedissertation.The third part included the activities of American Missionaries in the Van. Vanis the most important place both the Ottomans and the Armenians. The Americanschools, hospital, orphanage and philanthrophy to the Armenians caused the Armenianrebellion in Van. When this part was wrote, The American Board Archives,missionaries letters and annual reports of mission and tabular view of Van mission wereused. And also the Missionary Herald, published by American missionary, andAmerican Consulate reports were utilised in this part.The last part of dissertation was named ?The Populatıon of Van and VanRebellion 1896? . The Van Rebelllion was written day to day and used the OttomanArchives and the memories of Sadettin Pasha.