Demokrat Parti Dönemi Türkiye-Sovyetler Birliği ilişkileri

Abstract

2. Dünya Savaşı boyunca, CHPnin, Türkiye Cumhuriyeti kurulduğu günden itibaren dış politikada takip ettiği denge politikasını izlemesi, başta SSCB olmak üzere müttefiklerin tepkisini çekmiştir. Nitekim; savaş sonunda Türkiye, Sovyetler Birliğinden gelen ülke bütünlüğüne ve egemenliğine aykırı taleplerle karşılaşmıştır. Sovyetlerin 1925 Tarafsızlık ve Saldırmazlık Antlaşmasını yinelemeyeceğini bildirmesi, zaten ekonomik yönden sıkıntı yaşayan Türkiye' de güvenlik sorununu da doğurmuş ve çare Batı' da aranmıştır. Geleneksel dış politikasını Başkan Truman önderliğinde, Sovyet yayılmacılığına karşı Avrupayı ekonomik ve askeri yönden canlandırmak adına değiştiren ABD, Türkiyeyi de projesine eklemiş, Truman Doktrini, Marshall Yardımları ve sonrasında Türkiyenin NATO' ya kabulü ile askeri ve ekonomik olarak Batı' ya entegrasyonunu sağlamıştır. 1945 Sovyet taleplerinden sonra durgunlaşan ikili ilişkiler, Türkiye' nin NATO' ya girişi ile hareketlenmiş ve bu katılım Sovyetlerin tepkisini çekmiştir. Türkiye'nin Sovyet tehditlerine karşı NATO seçeneğini kullandığını ve Batı'ya yöneldiğini itiraf etmek ise Stalin'in ölümü sonrası Kruşçev'e düşecektir. Stalin sonrası SSCB, Kruşçev ve Bulganin yönetiminde, dış politikasını değiştirmiş, daha ılımlı ama dünya politikalarına daha müdahil bir politika izlemeye başlamıştır. Türkiye ile ilişkiler geliştirilmek istense de Türkiye, Batılı müttefikleri tarafından bunun hoş karşılanmayacağı düşüncesi ile bu yakınlaşmayı göz ardı etme yoluna gitmiştir. CHP döneminde Arap ülkeleriyle ilişki kurulmamasını sık sık eleştiren Demokrat Parti yönetimi, ABD yardımlarından daha fazla yararlanmak ve güvenilir müttefik olduğunu göstermek için, Orta Doğu'daki İngiliz ve Fransız himayesini kırarak kendi nüfuzunu oluşturmak isteyen ABD projelerinin öncüsü haline geldi. Ancak bu aktif politika, Arap devletlerince Batılı emperyalist güçlerin maşalığı olarak algılanmış ve ters tepki doğurmuştur. Başta Mısır olmak üzere, Arap devletlerinin birçoğu Sovyet etki alanına girmiş ve Batının Türkiye öncülüğünde oluşturmaya çalıştığı paktlara dahil olmayı reddetmiştir. Türkiye'yi demokratik ve ekonomik yönden `Küçük Amerika` yapma vaatleriyle iktidara gelen Demokrat Parti, yıllar geçtikçe muhalefete baskı ve basına sansür uygulamış, derin ekonomik sıkıntıları içte komünizm tehlikesi, dış politikada ise yapay düşmanlar yaratarak örtbas etmeye çalışmıştır. Amerikanın 1954'ten itibaren yaptığı yardımları azaltması ve söz konusu yardımları ağır beklentiler karşılığında vermesi, Menderes yönetiminde tepkiye neden olmuş, devalüasyon, küçülme ve büyük çaplı yatırımların durdurulması talepleri bardağı taşıran son damlalar olmuştur. Demokrat Partinin, NATO ve Batıyla olan askeri-ekonomik anlaşmalara gereğinden fazla anlam yüklediğini anlamakta biraz geç kaldığını da söyleyebiliriz.Ekonomik olarak Türkiyenin ABD'ye bağımlı olduğunun farkında olan SSCB yönetimi, Türkiye' deki ABD üslerine, füzelendirme çalışmalarına ve casusluk krizleri hususlarında Türkiye'ye aşırı tepki vermekten kaçınmış, uygun dilli notalarla Türkiyeyi uyarmakla yetinmiştir. Nitekim bunun meyvelerini 1959 sonrası karşılıklı ziyaretler, ekonomik anlaşmalar ve Menderes-Kruşçev görüşmesinin planlanmasıyla alacaktır. Ancak 27 Mayıs 1960' da ivme kazanacak ilişkiler, Demokrat Partinin askeri darbe sonucu görevi orduya devretmesiyle, başka bir bahara kalmıştır.

During the World War II, Republican People's Party (CHP), following the balance policy in foreign policy since the day Turkish Republic was founded, drew reaction of the allied countries, especially of the Union of Soviet Socialist Republics (USSR). Thus, at the end of the war Turkey received requests from the Soviet Union against the unity and the territorial integrity of the country. When the Soviets stated that they would not renew the Neutrality and Non-Aggression Agreement, Turkey, already having financial difficulties, started to have a security problem, and the remedy was sought in the West. Under the leadership of the President Truman, changing its traditional foreign policy into reviving Europe in terms of economic and military aspects against the spread of Soviets, the USA added Turkey to its project and ensured its economic and military integration into the West through Turkey's acceptance to NATO following Truman Doctrine and Marshall Aids. Bilateral relations that calmed down after 1945 Soviet requests were activated again following Turkey's acceptance to NATO, and this acceptance drew reaction of the Soviets. It was Khrushchev to admit following Stalin's death that Turkey used the NATO option against Soviet threats and tended towards the West. Post-Stalin USSR, under the governing of Khrushchev and Bulganin, changed its foreign policy, and started to pursue a policy that was more moderate but more involved in world policies. Though the relations with Turkey were desired to be improved, Turkey ignored this approach with the idea that it would not be welcome by its West allies. Democratic Party (DP), which often criticized the relations formed with Arabian countries during CHP period, in order to benefit more from the Marshall Aids and to prove to be a reliable ally, became the pioneer of the USA projects which aimed to penetrate its influence breaking the English and French patronage in the Middle East But this active policy was sensed as the cat's paw of the Western imperialist powers by Arab countries and was met by reaction. Being Egypt in the first place, most of the Arab countries were under the influence of the Soviets and rejected to be included in the agreements that the West tried to establish under the leadership of Turkey. DP, which came into power with the promises of turning Turkey both democratically and economically into `Little America`, applied pressure to the opposition party and censored the media, and it tried to conceal the deep economical problems by creating communism threat in domestic policy and artificial enemies in foreign policy. When the USA decreased its aid that had been made since 1954 and granted these aids in return of heavy expectations, it raised reactions in Menderes governing, and requests of devaluation, degrowth and halting the large scale investments became the final straw. It can be said that it took too long for the DP to understand that they had overestimated the military and economic agreements with NATO and the West. Realizing that Turkey was economically dependent on the USA, the USSR refrained from overreacting against the American bases, missile activities and espionage crises and contented by warning Turkey with properly expressed notes. Thus, it reaped its fruits with mutual visits after 1959, economic agreements and the planning of Menderes-Khrushchev meeting. However these relations that were to be accelerated in 27 May 1960 had to be postponed when the DP handed over the governing as a result of a military coup.