Demokrat Partinin 1950-1960 yılları arasında uyguladığı siyasi politikaların Türk demokrasisine yansımaları

Abstract

Ülkemizde çok partili hayata geçişin sembol ismi olan Demokrat Parti'nin (DP) 1950-1960 yılları arasında uyguladığı siyasi politikaların, Türk demokrasisine yansımalarını değerlendirmek olan bu araştırma kapsamında ilk olarak DP kuruluş dönemi (1946-1950) ele alınmıştır.Söz konusu dönemde DP'nin kurulmasıyla birlikte Türkiye'de çok partili yaşama geçilmiş, henüz çok partili hayatın acemisi olan iktidar ve muhalefet partileri hem kendileri hem de Türk milleti açısından tüm siyasi ve toplumsal alanlarda acı tecrübeler yaşayarak demokrasi ile tanışmışlardır.Özellikle 1950 yılında somutlaşan bu tanışmanın ilk şokunu atlatmak, yaklaşık 30 yıldır ülkeyi yöneten CHP açısından beş yıl sürmüştür. Türkiye'de yeni kurulan demokratik siyasette muhalefet partisi görevine bir süre sonra alışan CHP, 1955'den sonra yapıcı değil yıkıcı bir anlayışla DP iktidarına tam anlamıyla muhalefet etmeye başlamıştır.1957'den itibaren ülkede şiddetlenen ekonomik daralma, her gün artan enflasyon oranı ve hükümet tarafından mecbur kalındığı için yapılan zamlar karşısında gittikçe bunalan Türk halkı DP hükümetinin bu dönemde daha fazla arttırdığı dini söylemeleriyle artık karnın doymadığını fark etmeye başlamıştır. Özellikle 1958 yılından sonra basından, ordudan, aydınlardan, üniversitelerden ve kamu bürokrasisindeki eski kadrolarından gelen destekle kendine güveni gelen CHP'nin yeniden iktidara gelme ihtimali arttıkça Menderes ve ekibi ülkeyi daha sert ve antidemokratik uygulamalarla yönetmeye başlamıştır.Böylece ülke kısır bir döngünün içine girmiş, DP'nin ilk iktidar yıllarında halkımıza sunduğu demokratik kazanımlar birer birer geri alınmaya başlanmış, bununla yetinmeyen Menderes ve ekibi gittikçe daha sert tedbirlere müracaat ederek, antidemokratik nitelikteki baskıcı uygulamalarla tüm ülkede derin acılar ve korkular yaşanmasına neden olmuştur.Araştırma sonucunda görülmüştür ki, 1946-1960 yıllarında Türk siyasetinde gerek muhalefet gerekse iktidar partilerinin demokrasi söylemlerini pragmatist ve popülist çerçevede şekillendirdikleri; özellikle DP'nin dini alandaki liberalizasyonu önceleyen politikalarını oldukça başarılı bir şekilde siyasete malzeme yapmayı başardığı; buna karşılık gerek DP'nin gerekse CHP'nin demokratik açıdan ortaya koydukları performansın vasatın altında kaldığını ve devrim niteliğinde olmadığını söylemek mümkündür. Araştırma sonucunda, 1950-1960 yılları arasında Türkiye'de yaşanılan olaylarda henüz demokrasiyi tam anlamıyla içine sindirememiş olan iktidar partisi DP'nin ve nasıl muhalefet yapılması gerektiği konusunda oldukça acemi olan başta CHP'nin büyük eksikliklerinin ve hatalarının olduğu görülmüştür.Sonuç olarak 1946 yılında DP'nin kurulmasıyla birlikte Türkiye'de yeşeren çok partili hayatın ilk demokrasi tomurcuklarının üstüne 27 Mayıs 1960 askeri darbesiyle birlikte çiğ düşmüş; DP'nin tepesine inen ve Cumhuriyet döneminin bu ilk askeri darbesi ile Türkiye'nin demokrasi tarihine kara bir leke sürülmüştür.Anahtar Kelimeler: Demokrat Parti (DP), Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), İktidar ve Muhalefet İlişkisi, Türkiye'de Demokrasinin Gelişimi, Askeri Darbe

In this study which aims to assess the reflections of policies between 1950-1960 on Turkish democracy initiated by the Democratic Party (DP) which is the symbol of transition to the multi-party system, first the establishment period of DP was discussed. In that period, with the establishment of DP, transition to the multi-party system took place in Turkey. The ruling party and the opposition parties as being unfamiliar with the multi-party system met with the democracy by having painful experiences of their own and Turkish people in all political and social areas.Especially to overcome the first shock of this acquaintance which became visible in 1950 lasted for five years for People's Republican Party (CHP), ruling party for 30 years. After a while CHP oriented itself to the duty of being an opposition party in the newly established democratic politics in Turkey and from 1955 onwards, it began to oppose to DP in a destructive manner rather a constructive one. From 1957, Turkish people who suffered from rigorous economic recession, increasing inflation rate and surcharges compelled to be made by the government began to realise that religious discourse of DP not enough to be full. After 1958 particularly as the self-confident CHP's possibility of accession to power increased with the support of the press, army, intellectuals, universities and old staff in public bureaucracy, Menderes and his team began to rule the country with tough and anti-democratic policies.In that way the country got into a vicious cycle, democratic acquisitions introduced by DP in its first ruling years started to be taken way one by one, Menderes and his team created a fearful environment in the country and caused deep painful experiences by resorting to harsh, anti-democratic and repressive measures.As a result of the research, it can be said that between 1946-1960 in Turkish politics both opposition and the ruling parties shaped their statements of democracy in a pragmatic and populist way, especially DP succeeded to make its policies which prioritised religious liberalisation politics piece. On the other hand, it is possible to tell that the performances of both DP and CHP were below average in terms of democracy and not have any revolutionary character. Furthermore, at end of the research it is seen that between 1950-1960, DP which did not fully interiorised democracy and CHP which was quite inexperienced about how to oppose had huge drawbacks and mistakes.In conclusion, with the establishment of DP, first democracy seeds of multi-party system grew in Turkey; but with 1960 military coup, democracy received a nasty blow. This first military coup of the Republican period walked all over DP and is a smutch in the history of Turkish democracy.Key Words: Democratic Party (DP), People's Republican Party (CHP), Government-Opposition Relation, Development of Democracy in Turkey, Military Coup.